You are on page 1of 64

2010/11

GIPUZKOA %100ean
TURISMO BALIABIDEEN GIDA
AURKIBIDEA
Errepideen mapa 4-5
Donostia 6-11
Ekialdeko kosta 12-17
Mendebaldeko kosta 18-23
Txindoki inguruan 24-29
Gipuzkoaren bihotza 30-35
Deba arroa 36-41
Gipuzkoa. Gustuari omenaldia 42-43
Eduardo Chillida, Gipuzkoa
modelatu zuen artista 44
Marearteko zabalgunea
eta flysch-eko labarrak 45
Hiru Tenpluak.
Ibilaldia Ignaziotar lurraldean 46-47
Galtzeko moduko 17 hondartza 48-49
Burdin harana.
Iraganetik ikasten 50
Gipuzkoako haitzuloak. Mendeetako
historiaurrea, zilarra eta artea 51
Gipuzkoatik Santiago aldera 52-53
Gipuzkoa, urratsez urrats
eta bizikletaz 54-55
Non lo egin? 56-63

PIKTOGRAMEN
IRAKURBIDEA
Multzo monumentala
Gune historiko-artistiko interesgarria
Natura gune interesgarria
Paisaia multzo interesgarria
Museoa / Erakusketa / Interpretazio Zentroa
Garraio publikoa
Hirigunean
Aisi gunea

• ARGITARATZAILEA: • ARGAZKIAK:
Gipuzkoako Foru ACCren artxiboa
Aldundia. Gipuzkoako Artxibo
Kiroletako eta Kanpo Orokorra
Ekintzako Departamentua Agustin Sagasti
• DISEINUA ETA Angel Blanco
ERREALIZAZIOA: Darío Garrido
ACC Comunicación Fermín Etxeberria
Gema Arrugaeta
• TESTUEN EGILEA:
Koro Rekarte Gonzalo Azumendi
Gontzal Largo Iñigo Santiago
ACC Javier Carballo
Lankidetza: Gipuzkoako Javier Juanes
eskualdeko turismo Javier Larrea
bulegoak Jesús Martín
Juan Manuel Ubiria
• INPRIMATZE LANA:
Lurrak
ONA Industria Gráfica,
Peio López
S.A.
Santi Yaniz
Txema Fernández
Zum
3

Hamaika era daude


Gipuzkoaz gozatzeko

Ongi etorri Gipuzkoara, lurralde abegitsu, bildu eta anitz honetara.


Ongi etorri sardexka, koilara, plater eta edalontziekiko grinak jota
dagoen txoko honetara. Grinak jota gaude benetan, gure gastrono-
mia-kultura biziki maite baitugu. Azken hamarkadetan, ezaugarri
bereizgarri bihurtu zaigu, eta harro gaude horretaz. Gipuzkoan, jatea
ez da premia biologiko hutsa, plazer handia baizik: adiskidetasuna-
ren ospakizuna, artea, zentzumenentzako gozamena.

Horregatik, gure lurraldea begiekin, eskuekin eta ahoarekin eza-


gutzera gonbidatzen zaitugu. Murgil zaitez sagardotegietako giro
bizian, iker itzazu Idiazabal gaztaren zergatiak eta oparitu zeure
gorputzari gure sukaldaririk ospetsuenek prestatuko dizkizuten
milaka sentsazioak.

Gure herriak oroitzapen ahaztezina uzten du bisitariengan. Halaxe


egiaztatuko duzu gure paisaiak ezagutzen dituzunean: berdeak eta
anitzak, konta ezin ahala gustu asetzeko modukoak. Den-denaz
gozatzera gonbidatzen zaitugu: hondartza atseginez, itsaslabar erro-
mantikoez, urtaroen arabera jantzia aldatzen duten basoez, zelai
bukolikoez eta bisitariak hartzeko irrikatzen dauden mendiez. Oinez
nahiz bizikletaz ikus ditzakezu, ingurunearekin guztiz bat egiteko.

Baditugu, halaber, milaka urteko harriak eta dolmenak, Erdi Aroko


eraikinak, Errenazimenduko altxorrak, era guztietako museo eta
interpretazio-zentroak, eta ibilbide tematikoak: historikoak (Hiru
Tenpluena, adibidez), garaikideak (Eduardo Chillidarena, besteak
beste), ardoari buruzkoak (Getariako txakolinarena), lurpekoak
(altxor artistikoak dituzten kobazuloak).

Eta horri guztiari bertako jendea gehitzen zaio, gipuzkoarrak,


besoak zabalik eta irribarrea ezpainetan hartuko zaituztenak. Ongi
etorri, berriro. Gozatu, ikusi, bizi, jan… atseginez beti.

Iñaki Galdos Irazabal


Kiroletako eta Kanpo Ekintzako Departamentuko foru-diputatua
4

Errepideen mapa
izkaiko Golkoan dago Gipuzkoa, ardatz Atlantikoan, eta Euskal
B Autonomia Erkidegoko lurralde historikoen artean hedadura txikiene-
koa da. Haren baitako 2.000 metro koadroko lur eremua sei ibai nagusiren
(Bidasoa, Oiartzun, Urumea, Oria, Urola eta Deba) bideen inguruan dago
antolatua. Ibai horiek alde menditsuetan sortzen dira, eremu industrializa-
tuen kokaleku diren haranak zeharkatzen dituzte eta, azkenik, kostako
punturik garrantzitsuenetan itsasoratzen dira. Gipuzkoako kostaldearen 86
kilometroetan zehar, higaduraren ondorioz sortutako itsaslabarrak, hon-
dartza luzeak eta tradizio handiko arrantzale portuak txandakatzen dira.
Gipuzkoa urdin horretaz bestaldean, lurraldearen barrualdean ale-
gia, natura guneen kolore berdea gailentzen da.
Badira, halaber, Gipuzkoa industrial bat eta Gipuzkoa lan-
datar bat. Lehenengoan enpresa txiki eta ertainak dira
nagusi, eta metalurgia da adarrik garrantzitsuena, zemen-
tuaren eta paperaren sektoreen aurretik. Baserri aldeak
ez du aldaketa handirik jasan, eta ingurune hartan bizi-
bizirik diraute euskal kulturako eta folkloreko tradizioek,
bai eta euskarak ere, biztanleen ehuneko handi baten ama
hizkuntza baita. Zerbitzuen sektorea da nagusi lurralde
txiki eta askotariko honetan.

Biztanleria
Biztanle Kop.
701.056
Herri nagusiak:
Donostia 184.248 bizt.
Irun 60.914 bizt.
Errenteria 38.505 bizt.
Eibar 27.496 bizt.
Arrasate 21.974 bizt.
Zarautz 22.474 bizt.

Klimaren
datuak
Gipuzkoako klima: Ozeaniar hezea.
Batez besteko tenperaturak GI-632

(Igeldoko behatokian):
Udaberrian 13,5º
Udan 17,8º
Udazkenean 12º
Neguan 9,6º
5

Piktogramen
irakurbidea

Distantzia kilometrikoen taula,


Donostiatik abiatuta
Aia 30 Getaria 31 Ordizia 42
Arantzazu 84 Hondarribia 21 Orio 20
Arrasate 76 Idiazabal 50 Pasaia 5
Astigarraga 6 Irun 18 Segura 51
Azkoitia 57 Larraul 27 Tolosa 26
Azpeitia 52 Legazpi 62 Zarautz 26
Beasain 41 Leintz-Gatzaga 80 Zegama 69
Bergara 70 Lezo 8 Zerain 54
Deba 52 Loiola 54 Zestoa 44
Eibar 71 Mendaro 60 Zumaia 35
Elgoibar 65 Mutriku 57 Zumarraga 56
Errezil 43 Oiartzun 11
Ezkio-Itxaso 50 Oñati 74
Kontxako badiaren inguruan eskutik doaz hirigintza eta natura, kultura jar-
duerak eta paseo lasaiak, eraikin zaharrak eta erabilera berriak... Horrek
guztiak ahaztu ezinezko hiri bihurtzen du Donostia. Gipuzkoako hiribu-
ruak, gainera, ikusteko asko duen eskualde bat ezagutzeko abiapuntua
ematen digu.

Donostia
nguratzen duten hiru mendien Donostiako erdigunetik Kontxako
Turismo IKantauri
berdea –Igeldo, Urgull eta Ulia–,
Itsasoaren eta Urumea
badiaren ertzari jarraituz,
Ondarretako hondartzaraino
Bulegoa ibaiaren urdina, eta eraikin dotore- iritsiko gara. Honen muturrean
San Sebastián Turismo- ak egiteko erabilitako dago Eduardo Chillida eskultore
Donostia Turismoa, S.A. kareharriaren tonua, denen arteko donostiarraren "Haizearen
• Boulevar, 8 - 20003 Donostia
• Tel.: 943 48 11 66. Faxa: 943 48 11 72
bategite zoragarriak Donostia Orrazia" izeneko obra. Hemendik
• sansebastianturismo@donostia.org paregabekoa izatea lortzen du. Igeldo mendirako igoera eta
• www.sansebastianturismo.com
Kantauri itsasoaren aurrean jaitsiera funikular bitxian egin
• Erreserba Zentrala:
estrategikoki kokaturik eta daitezke, hiriaren ikuspegi
Tel.: 902 44 34 42 / 943 21 77 17
reservas@sansebastianreservas.com Kontxako badia ezagunaren panoramikoa goialdetik
www.sansebastianreservas.com inguruan finkaturik, 180.000 behatzeko.
biztanle dituen hiri hau Zona horretan bertan, Antiguoko
Gipuzkoako hiruburua da. Bertan auzoan, Miramar Jauregia dago
biltzen dira itsasoa, mendia eta bere lorategiekin. Honen
ibaia, hiri-diseinu erregularreko kokapenari esker, bi hondartzen
arkitekturarekin batera, paisaia artean baitago, toki pribilegiatua
naturala eta eraikinen da hiriaren panoramika ederraz
kontserbazioa elkartzen dituen gozatu ahal izateko. "Cottage"
gunea osatuz eta halere bere delako ingeles estiloko eraikin
iragan historikoaren arrastoa aparta hau 1893an inauguratu zen
ezkutatzen ez duen hiriaren itxura eta Mª Cristina Erreginak udako
emanez. Hiriak 12 sute jasan ditu bizileku gisa erabili zuen.
XIII. mendetik, eta horietatik
azkenak, 1813. urtean, ia guztiz Hiriaren erdigunera iritsita,
suntsitu zuen. Urumea ibaiaren ondoan, mende
Zer ikusi
Udaletxea Igeldo mendia Haizearen Orrazia

Alde Zaharraren, Alderdi Ederreko lorategien, Boule- Igeldo mendiko jolas parkeak bere antzinako garaie- Donostiako txoko liluragarrienetariko bat da, zinez,
vardaren eta Kontxako badiaren erdian kokaturik, tako lilura gordetzen du oraindik. Ondarretako alde- kostaldearen mendebaldeko mutur hau. Eduardo
eraikin ikusgarri hau 1882an altxatu zen, Kasino tik eta 1912az geroztik dabilen funikularra erabiliz Chillidaren burdinazko hiru eskultura paisaiaren parte
Handiari eta haren areto dirdaitsuei ostatu emateko. goraino igo ondoren, haurrak poneyz ibili ahal izango bilakatzen dira, sarritan itsas uhinen astinduak jaso-
Jokoaren debekua indarrean sartu eta urte batzueta- dira eta nagusiak, berriz, errusiar mendian (hemen tzen dituzten arroketara gogor atxikirik. Luis Peña
ra, 1940ko hamarkadan, Udalaren egoitza gisa suitzarra bada ere), labirintoan edo iba misteriotsuan. Gancheguik diseinatutako inguruneak Chillidaren
hartua izan zen. Behinolako dantza aretoa udalbatza Dorrean Donostiako Historiari buruzko erakusketa bat artearekin eta itsasoarekin lotzen du bisitaria.
da gaur egun. bisitatu eta badiako bista ederrez gozatzeko aukera
dago.
PARKE ETA LORATEGIAK
hasierako bi eraikin ederrek, Maria birgaitutako zonarik
Cristina Hotelak eta Victoria erakargarriena da. Bertan biltzen
Eugenia Antzokiak, hiriaren estilo dira jatetxe, taberna, denda txiki
erromantikoa ekartzen dute eta monumentu historiko
gogora, Boulevardarekin batera. gehienak, zalantzarik gabe, urte
Udaletxea, 1887an inauguratua, osoan eta eguneko edozein
Kasino izateko sortu zen eta ordutan gustu guztientzako
fatxada nagusia Alderdi Ederreko alternatiba arrakastatsua
lorategiei begira dago. Ibaiaren eskainiz.
beste aldean, Zurriola itsas
pasealekuaren mutur batean, Artearen ikuspegitik, area honen
Kursaal Biltzar Jauregia eta barruan azpimarratzekoa da San Berdegunez josia dago Donostia. Hiru
Auditorioa dago. Telmo Museoa, XVI. mendeko mendik definitzen dute hiriaren soslaia,
Arkitektura abangoardistako domingotar komentu batean hirurak ere igoera errazekoak. Igeldo
eraikin-multzo hau beira zeharrar- kokatua. Une honetan itxita dago, mendebaldeko muturrean dugu; jolas
zaharberritze- eta handitze- parke bat du, eta jatetxe ugari. Urgull
gitsuko bi kubok osatzen dute eta
mendiak, berriz, Alde Zaharraren gai-
Rafael Moneo arkitekto ospetsuak lanetan ari baitira. San Bizente
nean du kokapena, eta basoen eta
diseinatu zuen; bi auditorio, bilera eliza, gotiko estiloko XVI. mendeko
behinolako babes eraikuntzen artetik
eta erakusketetarako gune desber- eraikinak, balio handiko erretaula doan bide sarea eskaintzen du.
dinak, jatetxea, kafetegia, dendak errenazentista bat du; Koruko Hirugarren mendia Ulia da, Zurriola
eta aparkalekua ditu. Amaren Basilikaren elizpe hondartzari so. Laugarren mendixka
Alde Zaharrak, Urgull mendiaren ederrak estilo platereskoa du eta natural bat ere bada, Santa Klara
magalean, portua eta ibaia ditu bertan gurtzen da hiriaren zainda- uhartea: Kontxako badian dago, eta
ria. Bisitaldi hau osatzeko, ibilbide txalupaz irits daiteke bertara.
albo banatan; bertako kale estuek
antzinako erdi aroko trazatua bat egin daiteke Urgull mendiko
Hiriak, gainera, gizakiak bere eskuez
gordetzen dute eta oinezkoentzat zirkuitu kulturalean zehar. egindako hiru parke handi ditu.
Kristina Enea parkea, Tabakalera
eraikineko Kultura Garaikidearen
Miramar jauregia Artzain Onaren katedrala Nazioarteko Zentroa izango denaren
ondoan, hiriko berdegune zabalenetari-
ko bat da. Mandasko Dukea zen
parkearen jabea, eta berak eman zion
berdegune hau hiriari, 1926. urtean.
Haren dorre garaia, 75 Flora aniztasun handi batez gain,
metrokoa, Donostiako
bazter askotatik begiz- ahateak, antzarak, zisneak eta
tatzen da. Artzain hegazterrenak ditu biztanle. Aieteko
Ona, neogotiko estilo- parkea hirigunetik bost minututara
ko katedrala, hirigune-
an gailentzen da, eta dago autobusez. Ducassek diseinaturi-
multzo bat osatzen du ko lorategiek 74.000 metro koadroko
Koldo Mitxelena kultur- hedadura hartzen dute, eta bisitariak
gunearen eta Postetxe-
aren eraikinekin batera. bidezidor txikiak, urmael bat, usategi
bat eta haizpe artifizial bat aurkituko
Kontxako eta Ondarretako hondartzak banantzen ditu bertan. Zertxobait txikiagoa da
dituen mendixka bikaina hautatu zuen Maria Kristina Miramar parkea, baina bertatik mirets
erregina erregeordeak, gorteak uda igarotzeko
erabiliko zuen jauregia eraikitzeko. Britainiar estetikaz
daitezkeen badiaren ikuspegiak
jantzitako eraikina da; egun, bertako lorategiak egundokoak dira.
mundu guztiari irekita daude, eta bereziki EHUren
Udako Ikastaroetako ikasleei.
D O N O S T I A
8

Ba al zenekien...?
Alde Zaharreko toki guztietako dendak aurki daitezke
bereizgarrienetariko bat bertan. Zona honetan, Artzain
> ... Abuztuaren 31ko kaleko etxe Konstituzio plaza da; bertako Onaren Katedralaren atzean,
batzuk izan ezik, hiri osoa kiskalita fatxada nagusia antzinako Koldo Mitxelena Kulturunea dago.
utzi zutela, 1813ko egun hartantxe, udaletxea izan zen. Plazatik hurbil Bestalde, Gipuzkoako plazak eta
gudaroste ingeles-portugesek, hiria arrantza-portua dago, lorategiek eratzen duten
frantsesen okupaziotik askatzera arrantzale-etxez eta jatetxe txikiz
sartu omen baziren ere?
hirigunean Gipuzkoako Foru
apaindua. Portuaren amaieran Aldundiaren Jauregia gailentzen
> ... 1887az geroztik Donostian ezarri daude Untzi Museoa eta da.
zela udako gortea, lehenik Aieteko Aquariuma, bere instalazioetan
jauregian eta gero Maria Kristina Europako ozeanario ikusgarriena Hiriaren erdigunetik distantzia
erregina erregeordeak eraikiarazitako laburrera ikerketarako Parke
Miramar errege-jauregian?
barne hartzen duena. Beste
muturrean, Nautiko Kluba, estilo Teknologikoa eta Zientziaren
> ... ‘Belle Époque’-an Mata-Hari bera modernista duen eraikina ikus kutxaGunea eraiki dira, berdegune
eta, oro har, Europako goi aristokra- daiteke eta, handik metro zabal batez inguraturik. Halaber
zia osoa, hara-hona ibiltzen zirela
gutxitara, 1887tik 1923ra arte kasi- aurkitzen ditugu Aieteko Jauregi
Kasino Handiko aretoetan barrena
(egungo Udaletxean)?
no izandako udaletxe berezia. eta Parkea eta Kristina Enea
Hiriaren erdiguneko kale batzuk Parkea, hirigunean kokatuta
> ... Eduardo Chillida donostiarrak eta
dauden benetako atseden-
Jorge Oteiza oriotarrak 1997an oinezkoentzat dira eta era
besarkada bero batez baztertu zituz- esparruak.
tela urruntasunezko urte asko? Eta
Kontxako badiako mutur banatako
eskulturek irudikatzen dutela bi artis- 1
ta bikain –eta dagoeneko zendu–
horien arteko besarkada?

1. Rafael Moneok Kursaalerako diseinatutako


kuboak gailentzen dira Zurriola hondartza
handiagotuan, ibaiaren eskuinaldean.
Abuztuaren 31ko ospakizunak

Zer ikusi
Pasealeku Berria Gipuzkoa plaza Konstituzio plaza

Urgull mendia inguratzen duen itsas pasealekua toki 1885az geroztik Gipuzkoako Foru Aldundiaren egoitza- Donostia herri harresiduna izan zen zenbait mendez;
ezin hobea da eguzkia ezkutatzen ikusteko. Portua ren eta bestelako eraikin arkupetuen begiradapean, hedaduraz, berriz, egungo Alde Zaharrera mugatzen
hurbilen duen aldean, bi elementu nabarmentzen Donostiako plaza handiak ezin konta ahal osagarri zen, eta alde hori da, oraindik ere, hiriaren bihotza.
dira: batetik, Jorge Oteizaren 'Construcción vacía' erakargarri ezkutatzen ditu bere baitan. Lorategi bota- Ezin konta ahal taberna eta jatetxerekin batera, Bou-
eskulturaren erreprodukzio monumentala; bestetik, niko txiki bat, urmaela eta ahateak, metereologia -eta levardaren eta Urgull mendiaren arteko kale estuek
Aquariuma. astronomia- etxola, lorezko erlojua eta Usandizaga mu- Konstituzio plaza lerdena gordetzen dute, bai eta San
sikariari eskainitako omenaldi-eskultura aurki daitezke, Bizente eta Santa Maria elizak ere.
besteak beste, xarmaz beteriko gune honetan.
D O N O S T I A 9

Kulturaren, kirolaren eta Donostia, gainera, goi-mailako


aisialdiaren arloetako alternatiba euskal gastronomiaren sorlekua
aberats batek osatzen du hiri da. Hirian eta lurralde osoan
honen xarma. Musika klasiko, sakabanatuta dauden Chef eta
folkloriko nahiz herrikoiak jatetxe ospetsuak kalifikazio
musikazale ugari biltzen ditu onenekin agertzen dira
estalitako nahiz aire zabaleko sukaldaritzako gida
areto egokietan urtean zehar garrantzitsuenetan. Izan ere,
ospatzen diren hainbat jaialdi eta Donostia da, mundu osoan,
kontzertutan. Musika kilometro karratu bakoitzean
Hamabostaldia eta Aste Nagusia, Michelin izarrez saritutako jatetxe
Su Artifizialen Nazioarteko gehien biltzen dituen hiria.
Lehiaketa, zaldi-lasterketak,
Jazzaldia, Kontxako estropadak,
Nazioarteko Zinemaldia edo
MUSEOAK
Danborrada dira, gero eta Artea, zientzia eta natura agerian
jartzen dira Donostiak dituen
parte-hartze eta animazio museoetan. Hiriko portuan diren bi
handiagoekin, urtero ospatzen erakustoki hurbil eta osagarritan,
diren ekitaldietako batzuk. itsasoa da oinarrizko ardatza. Aquariu-
mean, Txuri eta Kontxita marrazo
ezagunez gain, ezin konta ahal itsas
espezie ikus daitezke, tunel akrilikoak
zeharkatzen duen ozeanarioan edo
akuario ugarietan (besteak beste,
2 ukimenezkoan). Gipuzkoako kostan
XIX. mendean harrapatutako balea
baten hezurdurak ixten du
Aquariumaren bisita, nahi izanez gero
Untzi Museoan luza dezakeguna.
Museo hori Kontsulatuaren lonja ohian
dago kokatua, XVIII. mendearen erdial-
deko eraikin batean. Zentroak lanean
dihardu, historia eta Euskal Herriko
itsas ondarea kontserbatzeko,
aztertzeko eta hedatzeko.
Naturako elementuak, energia, izarren
unibertsoa, teknologiaren garapena
eta zientzia esperimentuak presente
dira Zientziaren kutxaGunean.
Miramon gainean dago, eta jakin-mina
eta el-karreragina sustatzen ditu,
'Debekatuta dago ez ukitzea' leloaren
bitartez.
Berezia da benetan Museum
Cemento Rezola: izenak berak dioen
bezala, zementua hartzen du abiapun-
tutzat, eraikuntzaren bilakaerari buruz
2. Zabalaga baserri eta etxalde bikainean biltzen hausnarketa egiteko.
dira Eduardo Chillidak guztiokin partekatu nahi
izan zituen obrak, Chillida-Lekun alegia. Artearen zaleek ezinbesteko hitzordu
bana dute Chillida-Lekun eta San
Telmon. Eduardo Chillidak guztioi utzi-
tako ondarea biltzen da Chillida-Leku
museoan. Hernaniko udalerrian,
Zabalaga baserri zaharrean eta berta-
ko etxalde berdean Chillidaren berro-
Kursaal Biltzar Jauregia eta Errealaren museoa geitik gora eskultura handi daude bil-
Auditorioa duta, aire zabalean, artistaren obraren
beste alderdi batzuekin batera.
San Telmo museoa, zaharberritze
fasean dagoenez itxita dago. Berriz
asmatu eta euskal gizarteari buruzko
museo moderno bat eskaintzea du
helburutzat. Dominikar komentu zahar
batean kokatuta dago eta Donostiak
1813. urtean jasan zuen sutetik salba-
tu zen klaustro ikusgarri bat du. Orain
ebakuntza arkitektoniko garrantzitsua
egiten ari dira bertan. Erlijio artea da
protagonista, Donostiako
Elizbarrutiko Museoan.
Errealak badauka dagoeneko bere
museoa, erakundearen ehun urteko
historia jasotzen duena. Azkenik, Mota
«Hondoa jotako bi arroka». Hala definitu zituen Rafael Anoetako estadioan kokatua, Errealaren museoak ki-
gazteluan, Urgull mendian, hiriaren
Moneok, berak Urumearen ibai ahorako diseinatuta- rol erakundearen ehun urteko historia biltzen du. Ikus-
ko kubo zeharrargiak. Zurriola hondartzan kokatuta, entzunezko baliabideak erabili eta klubaren jabetza-
historia biltzen duen erakusketa bat
Kursaal Auditorio eta Biltzar jauregiaren baitan biltzen ko objektuak edo kirolariek zein zaletuek utzitakoak
dago, sorreratik XX. mendeko 20ko
da Donostiako kultura eskaintzaren zati handi bat. ikus ditzake bisitariak: Atotxako jarlekua eta kuxina hamarkadara artekoa.
edo jokalarien kamisetak, baloiak eta partida ahazte-
zinetako sarrerak daude ikusgai.
10 D O N O S T I A

Agenda
Jaialdiak, Ekitaldiak eta Azokak
Urtarrila • Donostia eguna: Danborrada (19an gauez, eta 20an egunez)
• Donostiako Nazioarteko Krossa
Otsaila • Kaldereroen jaia: (otsailaren 2aren, Kandelaria egunaren, hurrengo larunbata)
• Inauteriak

Martxoa • Sevatur: Ihesbide eta Turismo Aretoa


• Nazioarteko XVI. Piano Lehiaketa
• dFERIA. Antzerki Feria
Apirila • Urpeko Zinemaren Zikloa

Maiatza • Publizitate Zinemaren Jaialdia


• IX. Tango jaialdia
• Miniaturazko sukaldaritzaren munduko Azoka eta Kongresua
• Maratoi Erdia
Ekaina • Surfilm Festibal: Surfari buruzko zinemaldia
• San Joan jaia 3
Uztaila • Zaldi lasterketak
• Donosti Cup: Futbol txapelketa
• Jazzaldia (uztailaren 2. hamabostaldia)
• Udako ikastaroak
• Hipika: Nazioarteko Jauzi Lehiaketa
Abuztua • Musika Hamabostaldia: Musika Klasikoaren Jaialdia
• «Klasikoa»: Nazioarteko txirrindulari proba
• Aste Nagusia: Su Artifizialen lehiaketa, herri jaiak, zezenketa...
Iraila • Kontxako Banderako estropadak: 1. eta 2. igandeak
• Euskal Jaiak: 1. astean
• Donostiako Nazioarteko Zinemaldia
Urria • Fantasiazko eta Beldurrezko Zinema Astea
• Donostikluba: Musika elektronikoaren jaialdia

Azaroa • Behobia-Donostia: Herri lasterketa. 20 km


• Donostia Maratoia
• San Sebastián Gastronomika Kongresua
Abendua • San Tomas azoka (abenduaren 21ean)
• Atletismoa: San Silbestre lasterketa

Turismo Aktiboa - Benta Berriko Udal Kiroldegia


Xalbador Bertsolariaren kalea, 2.
• AIREKO KIROLAK
Gipuzkoako Aire Kiroletako Federazioa.
Arrapide Pasealekua, 11
20160 Zubieta (Donostia)
Tel.: 943 21 00 70 - Anoeta pasealekua,5 - Tel.: 943 37 31 80
Osasuna - Altzako Udal Kiroldegia 20014 Donostia - Faxa: 943 37 32 40
• La Perla Talaso-Sport Casares Pasalekua 153. - Tel./Faxa: 943 45 74 38 - grupo@hipodromoa.com
- Kontxa pasealekua, z/g Tel.: 943 35 24 57 - airekirolak@federazioak.gipuzkoa.net - www.hipodromoa.com
20007 Donostia - Zuhaizti Udal Kiroldegia - Lasterketako udako denboraldian,
- Tel.: 943 45 88 56. Faxa: 943 46 99 27 Zuhaizti plaza, 1. • ESKU PILOTA uztailetik aurrera
- info@la-perla.net • www.la-perla.net Tel.: 943 35 59 95 Atano III.a Udal Pilotalekua
- Ordutegi jarraitua, 8.00etatik • SURFA - Anoetako kirol gunea. - Jaialdiak • GOLFA
22.00etara, astelehenetik igandera eta Pukas Surf Eskola - Tel.: 943 47 14 63 Euskadiko Golf Federakuntza
jaiegunetan. - Zurriola, 24. - pepe1998@euskalnet.net - Euskadi Plaza, 1-4º. "La Equitativa" Eraikina
20002 Donostia - www.gipuzkoakoeuskalpilota.com 20002 Donostia
• Hydra Wellness Spa María Cristina
- Tel. / Faxa: 943 32 00 68. Tel.: 943 42 72 28 - Tel.: 943 29 35 08. Faxa: 943 29 71 92
- Oquendo, 1
- surfeskola@pukassurf.com • PILOTA, ZESTA PUNTAKO - info@fvgolf.com • www.fvgolf.com
20004 Donostia
- www.pukassurfeskola.com MODALITATEAN Golf Basozábal, S.A
- Tel.: 943 42 22 37
Carmelo Balda pilotalekua - Goiaztxiki,41 Posta Kutxa: 1012
- mcristina@hydra.es • www.hydra.es • ARRAUNKETA - Anoetako kirol gunea - 20080 Donostia
Arraunketako Gipuzkoako Federakuntza - Tel.: 943 48 18 70 - Tel.: 943 47 27 36. Faxa: 943 46 79 84
Kirolak - Anoeta pasealekua, 5. - Jaialdi puntualak. Agenda kontsultatu. - Donostiako hirigunetik 4 km-tara
20014 Donostia
• Kirol Patronatua
- Tel.: 943 45 11 38. Faxa: 943 45 31 97 • TENISA • IZOTZ HOCKEYA ETA IRRISTAKETA
- Karmelo Balda Pilotalekua
- fedguipremo@euskalnet.net Donostiako Tenis Elkarte Erreala TXURI-URDIN Izotz Jauregia
Anoeta pasealekua,18
- www.fgremo.com. - Eduardo Chillida Pasealekua, 9 - Anoeta pasealekua, 24.
20014 Donostia
- Tel.: 943 48 18 50 / 943 48 18 81 • BELA 20008 Donostia - 20014 Donostia
Faxa: 943 46 43 62 Gipuzkoako Bela Federazioa - Tel.: 943 21 51 61. Faxa: - Tel.: 943 46 44 04. Faxa: 943 44 55 41
- Udala_kirolak@donostia.org - Anoeta pasealekua,5. 943 21 87 60 - www.eltxuri.com
- www.donostiakirola.org 20014 Donostia - info@rctss.com
- Tel/Faxa: 943 45 37 67 - www.rctss.com • FUTBOLA
• IGERIKETA - bela@federazioak.gipuzkoa.net Anoeta estadioa.
Gipuzkoako Igeriketa Federazioa • HIPIKA - Anoeta pasealekua,1
- Anoeta pasealekua,5 • URPEKARITZA Donostiako Hipika Errege Elkartea - 20014 Donostia
- Tel.: 943 46 95 36. Faxa: 943 46 56 88 Urpeko jardueretako Gipuzkoako - Hipika bidea, 5. Donostia. - Tel.: 943 48 18 75. Faxa: 943 46 37 77
- guif@euskalnet.net • www.igeri.net Federazioa 20014 Donostia - Edukiera: 32.000 ikusle
- Udal kiroldegia “Paco Yoldi igerile- - Anoeta pasealekua,5. - Tel.: 943 45 91 42. Faxa: 943 46 36 23 Errealaren egoitza.
kua”. Anoeta pasealekua,16 - Tel.: 943 47 20 57. Faxa: 943 46 70 17 - Tel.: 943 46 28 33. Faxa: 943 45 89 41
Tel.: 943 48 18 70 - guif@euskalnet.net • ZALDIKETA - realsoc@realsociedad.com
- Bidebietako Udal Kiroldegia - mipagina.euskaltel.es/guif/marco_1.htm Donostiako hipodromoa - www.realsociedad.com
Serapio Mugika,1. Tel.: 943 40 08 92 - Bulegoak eta instalazioak:
D O N O S T I A 11

• ESKUBALOIA
Gipuzkoako Eskubaloi Federakuntza.
- Anoeta Pasealekua, 5
- mnaval@gipuzkoa.net
- um.gipuzkoakultura.net
- Ordutegi bera urte osoan: asteartetik
Ihesaldia
- 20014 Donostia larunbatera: 10:00etatik 13:30etara /
- Tel.: 943 45 25 34. Faxa: 943 47 31 61
- fgbalonmano@vodafone.es
16:00etatik 19:30etara. Igande eta jaie-
gunetan: 11:00etatik 14:00etara.
Ahogozoaren bidea
- www.kirolnet.com/fgb Astelehenetan itxita
• SASKIBALOIA Elizbarrutiko Museoa
Gipuzkoako Saskibaloi Federakuntza
- Anoeta Pasealekua, 5. 20014 Donostia - Familia Santuaren kalea, 11
- Tel.: 943 47 33 24 Faxa: 943 47 31 99 20010 Donostia
- fgb@fgbaloncesto.com - Tel.: 677 44 66 27. Faxa: 943 21 17 62
- www.fgbaloncesto.com - demss@arrakis.es
• TXIRRINDULARITZA - www.elizagipuzkoa.org/dem
Gipuzkoako Txirrindularitza Federazioa - Aurretik hitzartu behar diren bisita
- Anoeta Pasealekua, 14 gidatuak: 677 44 66 27
- 20014 Donostia Museum Cemento Rezola
- Tel.: 943 46 05 40. Faxa: 943 46 86 32
- Añorga hiribidea, 36. 20018 Donostia
- gtxe@gtxe.net • www.gtxe.net
- Tel.: 943 36 41 92. Faxa: 943 37 08 39
• AISIA - museumcemento@terra.es
Kursaal kasinoa - www.museumcemento.rezola.net
- Kale Nagusia, 1 - Ordutegia: asteartetik igandera,
- Tel.: 943 42 92 14 Faxa: 943 43 02 34 10.00etatik 14.00etara. Uztailean eta
- marketing@casinokursaal.com abuztuan, astelehenetik ostiralera
- www.casinokursaal.com
10.00etatik 14.00etara eta 17.00etatik
- Erruleta frantsesa, erruleta amerika-
19.00etara. Larunbatetan 10.00etatik
rra, black jacka, karta-uzterik gabeko
pokerra, poker sintetikoa, zori makinak 14.00etara. Igandetan, itxita.
Jaiegunetan: kontsultatu.
• JOLAS PARKEA
Igeldo mendia Chillida Leku Museoa
- Pº del Faro 134 - Zabalaga Baserria. Jauregi Auzoa, 66
- Tel.: 943 21 05 64 / 943 21 35 25 20120 Hernani
- www.monteigeldo.es - Tel.: 943 33 60 06. Faxa: 943 33 59 59
- chillida@museochillidaleku.com
Museoak - www.museochillidaleku.com
- Ordutegia: Uztaila eta abuztua: astele-
San Telmo Museoa henetik larunbatera, asteartea barne,
- Zuloaga Pza.,1 ( Alde Zaharra) - 10:30etik 20:00etara. Igandetan,
20003 Donostia 10:30etik 15:00etara. 2010eko Aste
- Tel.: 943 48 15 80. Faxa: 943 48 15 81 Santua (astelehena martxoak 29, aste-
- santelmo@donostia.org artea martxoak 30 eta asteazkena Urumea eta Oria ibaien arte- GI-131 errepideak
- www.museosantelmo.com martxoak 31), 10:30etik 15:00etara, an, sagardoa eta, aurrekon- Urnietaraino eramango
- Itxita obrak bukatu bitartean. (osteguna apirilaren 1etik igandea apiri- tuak uzten badigu, txitxardi- gaitu. Mendiez inguratutako
Donostiako Aquariuma laren 4ra), 10:30etik 19:00etara. nak ere, lagun izan genitzake herri txiki bat da Urnieta, bere
- Carlos Blasco de Imaz plaza, 1. Ingurumen Baliabideen Donostialdean zeharreko ibil- baitan Sarobe arte eszenikoen
(Portua) 20003 Donostia Zentroa bide honetan; Donostialdea, zentro bizia hartzen duena.
- Tel.: 943 44 00 99. Faxa: 943 43 35 54 - Kristina-Enea parkea izan ere, ezkutuan geratzen Jarraian, nahi izanez gero,
- aquariumss@aquariumss.com - Tel.: 943 45 35 26 da, sarritan, hiriburuaren disti- Andoainek sarbidea
- www.aquariumss.com - www.cristinaenea.org raren atzean. Donostian Loiola emango digu Leitzarango
- Ordutegia: Urriaren 1etik martxoaren - Ordutegia:
auzotik abiatzen den GI-131 natura gunera. N-1 errepidetik
18ra, lanegunak 10.00etatik - Astelehenetik larunbatera, 9.30etik
19.00etara. Asteburu, jaiegunetan eta 13.30era eta 15.00etatik 20.00etara. errepidea hartuko dugu, bueltatuz Lasarte-Orian
zubietan 10.00etatik 20.00etara. Aste Igande eta jaiegunetan, 10.00etatik Astigarragara iristeko. sartuko gara. Donostiako
Santutik ekainaren 30era eta irailean, 13.30etara. Sagardoaren hiriburua da Hipodromoa du inguruan,
lan egunak 10.00etatik 20.00etara. Astigarraga, sagardotegiz josi- baina berezko erakargarriak
Asteburu eta jaiegunetan, 10.00etatik
Urgulleko Historiaren Etxea
tako eskualde batean. Bertan, ere baditu, hala nola San
21.00etara. Uztailean eta abuztuan, - Motako Gaztelua. Urgull
egunero, 10.00etatik 21.00etara. - Tel.: 943 42 84 17 Jasokundeko Andre Mariaren Pedro eliza, XVI. eta XVII.
Txartel-lehiatila 45 minutu lehenago - Ordutegia: Asteartetik ostiralera, eliza bisita dezakegu, eta hari mendeetan eraikia. N-634
ixten dute. Abenduaren 25ean eta urta- 10:00-14:00, 15:00-17:30. Larunbat, atxikiriko Murgia jauregia. errepideak, Oria haranaren
rrilaren 1ean, itxita. igande eta jai egunak, 10:30-17:30. Astirik izanez gero, Santiago bideari jarraituz, Usurbilera
Zientziaren kutxaGunea Errealaren Museoa ermitak –Santiagomendi gai- eramango gaitu; sagardo-
- Mikeletegi pasealekua, 43- 45. - PºAnoeta (estadioaren beheko nean– ikuspegi ederrak tegi ugari eta baserri sakaba-
- Parke Teknologikoa. 28. autobusa. guneetan) eskaintzen ditu. Astigarraga natuak aurkituko ditugu han,
- Tel.: 943 01 24 78 Faxa: 943 30 82 40 - Tel.: 943 47 39 53 atzean utzita, Hernanik bai eta monumentu historiko-
- Erreserbak: 943 01 29 17 - museoreal100@realsociedad.com argi erakusten digu artistiko bat ere: Atxega jaure-
- kutxaespacio@kutxagunea.org - Ordutegia: Asteartetik igandera,
- www.miramon.org Gipuzkoako herri zaharreneta- gia. Aginaga auzoa
10:30 - 13:30. Asteartetik larunbatera,
- Ordutegia: Urtarrilaren 2tik ekainaren
riko bat dela, eta historiaren ospetsua da bertako txitxardin
16:30-19:30. Estadiora bisita: 11,00 -
30era eta irailaren 1etik abenduaren 17,00 Euskara. 12,00 - 18,00 erroak sakon dituela. arras preziatuak direla eta.
31ra: Asteartetik ostiralera: 10:00etatik Gaztelania. Estadiora egindako bisita- Hernaniko alde zahar bikaine-
19:00etara. Asteburu eta jai egunetan: ren iraupena : 45 min. an San Joan Bataiatzailearen
11:00etatik 19:00etara. eliza eta San Agustin komen-
Astelehenetan, itxita. Uztaila eta abuz-
tua: Astelehenetik ostiralera: 10:00eta- Aldi baterako tua bisitatuko ditugu. Udalerri
horretan du kokalekua
tik 20:00etara. Asteburu eta jai egune-
tan: 11:00etatik 20:00etara.
Erakusketak Chillida-Leku museoak.
Untzi Museoa Kubo-Kutxa Aretoa
- Portu Kalea, 24. (Portua) - Kursaal - Zurriola Pasalekua
20003 Donostia - Tel.: 943 01 24 00. Faxa: 943 01 24 02
- Tel.: 943 43 00 51. Faxa: 943 43 11 15 - kubo@kutxa.es
- www.kubo.kutxa.net
Alde zaharrak, natura-guneak eta mugimendu handia. Pasaiako portuaren
eta Txingudiko badiaren artean, Jaizkibel mendia gailentzen da Gipuzkoa-
ko ipar-ekialdeko muturrean, Donostia eta Frantzia arteko ibilgua baino
askoz gehiago den tarte honetan.

Ekialdeko Kosta
Nola iritsi?
dako turismoaren helburu La Marina Auzoan arrantzaleen etxe
HONDARRIBIA-IRUN
U eztabaidaezina Hondarribiak
ostatu- eta gastronomia-eskaintza
koloretsuak, maila desberdinetako
jatetxe ugariak eta terrazak dituzten
zabal eta ugaria du eta, ondorioz, pintxodun taberna tipikoak liluraz
A-8 (bidesaria) edo N-1 Donostia-Irun norabi-
dean. A-8ko irteera, Hondarribia eta Oiartzun erakargarria da urteko edozein ikus daitezke.
norabidean sasoitan.
Kontu handiz zaindutako eta lore eta
Konpainia: Mugako gotorleku izanik, 1.203 urte- lorategi ugariz hornitutako enklabe
Interbus (Tel.: 943 64 13 02) an sortu zen. eta harresiz inguratua,
www.interbus.com.es honek itsas pasealeku atsegin bat
Norakoa: borrokaldi garrantzitsuetan esku du arrantza-porturaino eta, 700
Donostia-Hondarribia-Irun. hartu zuen; gainera, akordio eta
Irteerak: m.ko hondartza handiaren ertzetik,
Plaza Gipuzkoa (Donostia) hitzarmen historikoen lekuko izan kirol-portua. Gainera, arrantza-
Konpainia: zen. Monumentuei dagokienez, oso ontziteria garrantzitsua, ostaturako
AUIF (Tel.: 943 63 31 45).
Lineak:
interesgarria da Hirigune Historikoa, azpiegitura oso bat eta landa-etxeak
Hondarribia-Irun y Hondarribia C.C. bertan ikus baitaitezke Parroki Eliza, ditu. Bidasoaren ibaiertzean ibilbide
Txingudi. gaur egun paradore turistiko interesgarriak egin daitezke.
Irteerak:
Irun y Hondarribia. bilakatutako Karlos V.aren Gaztelua,
Konpainia: Armen Plaza eta kale harriztatuak. Hirigunetik 2 kilometrotara golf-
Alsa-Continental Auto: (Tel.: 902 42 22 42). Kale hauetan nabarmenak dira zelaia dago (18 zulokoa).
Norakoa:
Irun. teilatu-hegal zizelkatuak, armarriak
run, mugan dagoenez, Gipuzkoako
Irteerak:
Autobus geltokia (Iruña).
Linea:
eta burdin forjatuzko balkoiak
dituzten etxeak. Alde Zaharraren Ibelikoa
aurrelari zan da beti. Historikoki toki
izan arren, gaur egun, ordea,
Pamplona-Irun. amaieran Santa Mariako ate
Konpainia: historikoa, harresiz inguratutako Europarako komunikazioen lotune
La Baztanesa (Tel.: 948 58 01 29).
esparrurako sarreretako bat. garrantzitsua da. Hiri honetan
Norakoa:
Irun. aipatzekoak dira Urdanibia Jauregia,
Irteerak: Junkaleko Andre Mariaren eliza, Uda-
Autobus geltokia (Iruña).
Linea: letxea, San Martzial ermita eta Aiako
Iruña-Irun. Harria Parke Naturala;
Konpainia:
La Estellesa (Tel.: 902 10 10 44).
Norakoa:
Zer ikusi
Irun. Hirigune Historikoa Guadalupeko Santutegia
Irteerak:
Logroñoko autobus geltokia (Errioxa). (Hondarribia) (Hondarribia)
Linea:
Logroño-Irun.

Konpainia:
Aldiriko Renfe (Tel.: 902 24 02 02) Hondarribiko alde zaha-
Norakoa: rra historia -eta arte- ba-
Donostia-Irun. lioko monumentu izen-
Irteerak: datua izan, eta bere bai-
Ipar Geltokian (Donostia)
Linea: tan biltzen dituen etxe
Brinkola-Irun armarriz jantziek, jauret-
••• xeek eta eraikin bitxiek
Konpainia: multzo paregabea osat-
Eusko Tren (Tel.: 902 54 32 10)
Norakoa: zen dute benetan. Teila-
Donostia-Irun. tu-hegal ikusgarriez hor-
Irteerak: nitutako Kale Nagusian
Amarako geltokian (Donostia) Trena TOPOA barrena, Arma plazarai-
Irun norabidean
no helduko gara; historia
luzea gordetzen duen Guadalupeko Amaren irudia, hondarribiarrek gutxie-
gune horretan Karlos V.a nez XVI. mendeaz geroztik gurtua, Hondarribitik Jaiz-
Turismo Enperadorearen Gaztelu kibel mendirainoko igoeran kokatutako baseliza ba-
Bulegoak mardula, egun parado-
re, gailentzen da.
tean dago gordeta. Ikuspegi ezin hobeek osatzen du-
te bisita.
• Bidasoa Activa - Bidasoa Bizirik
- Irungo bulegoa:
Plaza Luis Mariano, 3
- Hondarriko bulegoa: C/ Jabier Ugarte, 6
Tel: 943 64 54 58 • Fax: 943 64 54 66
• turismo@bidasoa-activa.com
• www.bidasoaturismo.com
1

1. Hondarribia, dotore eta


harresidun, Irun eta
Hendaiarekin partekatzen duen
Txingudiko badiari so ageri da.
ikustekoa da baita Faisaien Uhartea, Eliza, Santutxoa, Victor Hugoren
non "Pirinioko Bake Ituna" sinatu zen. Etxea, Blas de Lezo itsasgizonaren
jaiotetxea eta San Pedroko hilerria,
Hirian bertan FICOBAk , Euskal
1457ko parrokia-elizaren portada Ba al zenekien...?
Kostaldeko Erakustazokak dihardu
lanean.
erromanikoak eta gotikoak > ... Victor Hugo poetak Pasai Donibanen
igaro zuela 1843ko uda, eta tokiaren
mantendu dituena, eta Kultura
deskribapen hunkigarriak idatzi zituela,
asaia arrantza -eta marinel- Ministeritzak Monumentu izendatu
P herria, bertan balearen
harrapaketa, merkataritza eta bere
zituenak.
zeinetan esaten baitzuen, adibidez, hura
«bizitza, eguzki-mugimendu, urdin, aire
eta alaitasun bazterrezinen» agertokia
ontziolak Ontziolan, Itsasontzi Portada horien aurretik, hain zuzen zela? Pasai Donibanen, Victor Hugoren
Tradizionalen Ikerketa eta ere, pasa behar dute Done Jakue bizitoki izandako etxean ezarritako
Eraikuntza Zentroan daude ikusgai, bidearen pelegrinek Donostiarako berregite birtual batean “Victor Hugo,
bidean. Trintxerpen Espainiako lehen oroimenera bidaia” erakusketa ere
eta bertan, bisitariak aukera izango bertan bisita daiteke.
du erriberako arotzek, belaunaldiz planetarioa nabarmendu beharra
belaunaldi igorritako teknikei dago, 1968an inauguratu zena. > ... Pasaiako portuan itsasoratu zela
frantses iraultzan protagonista izango
jarraituz, antzinako ontzi baten kopia ezo ezinbestekoa da Lezoko
nola egiten duten ikusteko. L Gurutze Santuaren irudi gotikoa
bisitatzea, Europa osoko hiru Kristo
zen Lafayette bera, Ipar Amerikako
kolonoen independentzia-nahiarekin
bat egiteko?
1843an, Victor Hugo idazle frantsesak
Pasaia bisitatu eta "Pirinioak" bizargabe bakarrenetako bat. > ... Joana Eroak eta Felipe Ederrak gaua
liburuan kontatu zuen. Lan honetako Nabarmentzekoak dira ere San Joan igaro zutela Hondarribiko Egiluz etxean,
Bataiatzailearen Eliza eta Udaletxea, Toledorako bidean, han oinordeko
deskribapen batzuk Pasaiako badiara printze eta printzesa izendatuak izango
txangoak egiteko erabiltzen dira. estilo errenazentista dutenak. baitziren?
Nabarmentzekoak dira bere marinel Jaizkibel mendia, Pasaiako portuko > ... Luis Mariano Eusebio González
gastronomia eta garrantzia ibai-ahotik Hondarribiako Higer García zuela izen osoa Luis Marianok,
arkitektoniko eta historiko handiko lurmuturreraino doa eta Lezotik bere sorterriko Irun hiria beti bihotzean
eraman zuen «operetaren printze»
eraikinak, esate baterako, Santa Ana pasatzen da. Kantauriko kostaldeko irribarre itzalezinekoak?
Ermita, San Joan Bataiatzailearen mendirik garaiena da eta bere

Marismas del Txingudi- Txingudiko Junkaleko Andre Mariaren eliza Oiasso Museo Erromatarra
Padurak (Irun - Hondarribia) (Irun) (Irun)

Bidasoa ibaiaren ahoan, eta Irun, Hondarribiaeta Irungo eliza eraikitzeko ehun urte behar izan ziren, eta Oiasso erromatar museoa museo arkeologiko bat da
Hendaiak inguratuta, Txingudiko badiak ekosistema aldi luze horren erakusgarri da estiloen nahastura eta Oiasso inguruan aurkitutako hondakin erromata-
aberatsa du. Txin-gudi Ekoetxea izeneko (gotiko beranta, euskal gotikoa eta barrokoa). Eliza rrak biltzen ditu. Helburua inguruko ondare arkeologi-
interpretazio-zentroan hegaztien behatoki bat dago, barruko erretaulan, gailen, Gipuzkoan den Andre koa ezagutaraztea da.
eta zentro hori da, hain zuzen, Plaiaundiko padurak Mariaren irudirik zaharrena: Junkaleko Andre Maria-
eta bestelako habitatak bisitatzeko abiapuntua. ren tailua. Monumentu Historiko-Artistiko Nazionala
Horri oraintsu berreskuratu diren Jaizubiako padurak deklaratua.
(Hon-darribia) gehitu behar zaizkio.
14 E K I A L D E K O K O S TA

Nola iritsi?
OARSOALDEA:
ERRENTERIA-LEZO-OIARTZUN-PASAIA ibilbide osoan zehar ikuspegi eta Probintziako Monumentu
zoragarria eskaintzen du. Pasai Historiko-artistiko izendatua-, Agus-
Donibanetik abiatuta, Lord Johnen tinen Komentua eta Irantzu eta
forte karlista eta garai bereko bi Iturrizako oinetxeak. Errenteriak
dorre miretsi ditzakegu, lekurik Fanderiako Errotaren museoa ere
DONOSTIA-PASAIA-ERRENTERIA - garaienera heldu aurretik. badu.
OIARTZUN Jaizkibeletik, Done Jakueko
Errepidez: A-8 (bidesaria) edo N-1 kostaldeko bidea igarotzen da. Lau Haizeta Parkean, San Markos
Donostia-Irun norabidean. Gotorlekua dago, Oarsoaldeako begi-

E
A-8ko irteera, Oiartzun norabidean
rrenteria. Bere Erdi Aroko ratoki nagusia. Egoera pribilegiatu
hirigune Historikoak, Monumentu hau aprobetxatuz, Eskualdeko
Multzo izendatua, eraikin Interpretazio Zentroa kokatu da.
Konpainia: Herribus interesgarriak ditu: Jasokundeko Eraikina 1888. urteko gotorleku
(Tel.: 943 49 18 01 / 606 30 51 43) Andre Mariaren Parroki Eliza, militarra da eta izan zuen berriztape-
Norakoa: Torrekua Dorretxea –Errenteriako nak, jatorrian nolakoa zen ikusten
Donostia
Pasai Antxo eraikinik zaharrena, 1964an Probint- uzten du. Gaur egun leku bikaina da
Errenteria ziako Monumentu Historiko-artistiko paseatzeko, zaldiz edo mountain-
Lezo
Oiartzun izendatua-, Magdalena Baseliza, bikez ibiltzeko. Batzarretarako
Irteerak: Udaletxea –XVII. mende hasierakoa zentroa eta jatetxea ditu.
Gipuzkoa Plazan (Donostia)
H-1, H-2 eta H-3 autobusak
www.iparbus.com
••• 1
Konpainia: Areizaga (Tel.: 943 45 27 08)
Norakoa:
Donostia-Trintxerpe-Pasai San Pedro
Donostia-Beraun
Donostia-Hernani
Irteerak:
Oquendo kalean (Donostia).
A-2 eta A-3 autobusak

Konpainia:
Eusko Tren (Tel.: 902 54 32 10)
943 516 541(Eusko Tren Errenteria)
Norakoa:
Donostia-Pasaia-Errenteria-Oiartzun
Irteerak:
Amarako geltokian (Donostia). TOPO
Linea: Donostia-Hendaya.
•••
Konpainia:
Eusko Tren (Tel.: 902 54 32 10)
Norakoa:
Donostia-Irun
Irteerak:
Amarako geltokian (Donostia) Trena: TOPOA 1. Pasaiako badiara zabaltzen diren lau barrutietan,
Irun norabidean. Lezorako, Errenterian geratu Pasai Donibane (San Pedro, Trintxerpe eta Antxo
behar da. dira gainerakoak) da politena.
•••
Konpainia:
Renfe Aldirikoak
(Tel.: 902 24 02 02)
Norakoa:
Donostia-Lezo-Pasai Antxo-Irun
Irteerak:
Zer ikusi
Ipar geltokian (Donostia). San Marko Gotorlekua Arditurriko Meatze Esparrua
Linea: Brinkola-Irun (Errenteria) (Oiartzun)

Turismo
Bulegoak
Oarsoaldea Eskualdeko Turismo
Bulegoa
• Aialde, 2 - 20180 Oiartzun
• Tel.: 943 49 45 21 • Faxa: 943 49 46 14
• turismo@oarsoaldea.net
• www.oarsoaldea-turismo.net
•••
Errenteriako Turismo Bulegoa
• Udal Liburutegia
• Madalen, 27. 20100 Errenteria
• Tel.: 943 44 96 38 • Faxa: 943 44 96 48
• turismo@errenteria.net
• www.oarsoaldea-turismo.net
••• Aiako Harria Parke Naturaleko sarreretako batean dago,
Pasaiako Turismo Bulegoa Oarsoaldea eskualdearen behatoki natural honek
• Victor Hugo Etxea Euskal Kostaldeko eta barnealdera dauden mendien Oiartzun udalerrian, Arditurriko bidegorriaren edo bide
• Donibane kalea, 63 - 20110 Pasai Donibane panoramika ederra eskaintzen du. 1888an eraiki zu- berdearen amaieran, hain zuzen. 2.000 urtez ia etengabe
• Tel.: 943 34 15 56 • Faxa: 943 34 17 77 ten gotorlekua garai bateko kokaleku militar baten gai- ustiaturiko meazulo bakarrenetarikoak dira Arditurrikoak.
• turismo.pasaia@oarsoaldea.net nean eta gaur egun, eremu ludiko eta kultural erakar- Orain meatze-esparruaren ingurua berreskuratu egin
• www.oarsoaldea-turismo.net garria da. Antzina bertan izandako jarduera militarra dute, 20 urtez baino gehiagoz jarduerarik gabe egon
birsortu dute. ostean.
E K I A L D E K O K O S TA 15

O iartzun. Herri ederra, Aiako Bidegorriaren amaieran Arditurriko


Harriak babesten duena, Meatze Esparrua dago, eta hor Natura
Kantauriko Pirinioa hasten den erral-
doi granitikoa.
Arditurriko Meatzeen eta Aiako
Harria Parke Naturaleko Ikasgunea
Guneak
eta bisitariei irekitako lurrazpiko
Oiartzunek paseo ederra eskaintzen galeria batzuk (meazuloak). Aiako Harria
du hirigune historikotik, non
Lartaungo San Esteban Eliza eta Meatze Esparru horrek bisita Natura Parkea
Udaletxea dauden. gidatuen eskaintza handia du. Horie-
Nabarmentzekoa da Arditurriko tako batzuk Luberri Ikasgune Geolo-
Bidegorria, oinez nahiz bizikletaz gikora eta Herri Musikaren Txokora
egin daitekeena. Bide horri bisitak eskaintzen dituzte, baita tren
dagokionez, esan dezagun Oiartzun berdean txangoak egiteko aukera
ibaiari jarraitzen diola, jatetxez eta ere. Ibilbidean zehar –Arditurriko
sagardotegiz josirik dagoela, herriko Bide Berdearen zati bat egiten du–
bi museoetatik pasatzen dela antzinako dorretxeak, errotak eta
–Luberri Ikasgune Geologikoa eta burdinolak ikus daitezke, hainbat
Herri Musikaren Txokoa– eta espezietako zuhaitzez eta terraza
Arditurriko meatzean amaitzen dela. natural ederrez gain.

1995ean izendatu zuten Natura-Parke,


2 3 eta naturaren ikuspegitik alderdi ugari
ditu azpimarratzekoak, hala nola,
granitozko mendigunea, Euskal
Herrian bakarra, eta haren gailurrak,
Oiartzungo haran ikusgarriak
miresteko begiratoki apartak.
Aipagarria da harizti, pagadi eta baso
mistoen kontserbazio-maila; baso
horietako habitaten kalitate onari
esker, bestalde, fauna zabal bat bizi da
bertan, adibide baterako, basakatua,
basurdea, orkatza, saia, belatza, izoki-
na edo Pirinioko ur-satorra.
• Argibideak: kolonia
- Oarsoaldeko garrantzitsuenetari
Turismo Bulegoa. ko bat aurki
943 49 45 21. dezakegu hemen,
bere habitatean.
- Errenteriako
Turismo Bulegoa. • Jarduera
943 44 96 38 antolatuak:
3. Jasokundeko Andre Mariaren Parroki - Gidatutako
2. Oielekuko cromlech-ak, hiletarekin lotura duten harri • Azalera:
handien zirkuluak, Oiartzungo lurretan mantentzen diren 57 Eliza, euskal gotikoaren eredua, ibilbideak:
Oreretako hirigune historikoaren 6.913 Ha.
monumentu megalitikoetariko batzuk dira. Gidari-zerbitzu
monumentu multzotik nabarmentzen da. • Sarbideak: Bilbo- batek hainbat
Behobia ibilbide eskaintzen
autobidea, ditu Parke Natura-
Oiartzun eta Irun lean zehar
irteera. (udaldian):
• Goratasuna: Añarbeko hariztia /
Ontziola tradizionala Lezoko Hirigune Historikoa 821m. Aizpitarteko kobe-
(Pasaia) (Lezo) tako aztarna
• Mendiko
ibilbideak: paleolitikoak /
Ibilbide ugari Añarbeko pagadia
daude, ongi seina- / Malbazarko heze-
leztatuak, gunea: anfibioen
mendigunearen bidetik / Ibai-baso-
hiru gailurretaraino ak.
eramango - Informazio gehia-
gaituztenak. Ibilbi- gorako, Errenteria-
de arruntena ko Turismo
Aritxulegiko lepoan Bulegoa:
barrena doana da. 943 44 96 38
Interesgarria da, • Monumentu
bereziki, Aiztondo megalitikoak:
erreka, 100 m Hamarnaka monu-
baino gehiagoko mentu megalitiko
ur-jauzia eratzen katalogatu dira, bai
Ontzi Tradizionalak Ikertzeko eta Eraikitzeko Santo Kristo Basilika zainduz, bere bizarrik gabeko baitu. eta historiaurreko
Zentroan, Pasaian, ontziak eraikitzeko euskaldunek Kristo Bizantziarrarengatik ospetsua, Lezoko hirigune • Hegaztien aztarnategi
erabilitako artisau-teknikak errekuperatu dituzte. historikoko kaleek XVI. mendeko eraikin ugari biltzen
behaketa: garrantzitsuak ere
dituzte.
Gure Erkidegoan hainbat
diren sai arreen haitzulotan.
16 E K I A L D E K O K O S TA

Agenda 1

Jaialdiak, Ekitaldiak eta Azokak


Martxoa • Lezo: - Lesoinu. Musika eta pedagogia jardunaldiak

Apirila • Errenteria: - San Marko eguneko erromeria San Marko Gotorlekuan


- Sagardo eguna
• Pasaia: - Aste Santua Pasaia Donibanen. Prozesioak
• Hondarribia: - Aste Santua. Prozesioak.
Maiatza • Irun: - Txirrindularitza: Bidasoako Itzulia
• Errenteria: - Musikastea (musika klasikoaren astea, euskal konpositoreei eskainia)
- Euskal Herriko urteroko Eskulangintza Azoka 2
- Talo Eguna. Lapurdi, Nafarroa eta Gipuzkoako taloak egiten ikusteko eta dastatzeko aukera
• Lezo: - Mendekoste Jaiak
• Oiartzun: - Sagardo eguna
Ekaina • Hondarribia: - Erdi Aroko azoka
• Irun: - San Martzial alardea. Ekainaren 30ean
• Pasaia: - San Pedroko jaiak Pasai San Pedron
- Sagardo eguna Pasai Antxon
• Lezo: - Sagardo eguna
Uztaila • Hondarribia: - Kutxaren jaia
• Irun: - Tenisa: «Irun Hiria». Nazioarteko Sari Nagusia 3
- Abereen, barazkien eta eskulangintzaren azoka
• Errenteria: - Madalenak
- Erromeri Eguna
• Pasaia: - Estropadak
- Karmengo Jaiak (Trintxerpe)
- Santiago jaiak Pasai Donibanen
- San Ferminak Pasai Antxon
Abuztua • Hondarribia: - Estropadak
- Arrantza azoka. Atunaren Eguna, Eskulangintza eta Nekazaritzakoa
• Oiartzun: - Erromeria Artikutzan
- Abeltzaintza Azoka: behien, zaldien, ardien eta oilaskoen erakusketa. 4
- Xaniestebanak
Iraila • Hondarribia: - Armen Alardea. Irailaren 8an
- Loreen azoka. Abereak eta Nekazaritza. Baserritarren Eguna
• Lezo: - «Baserritar eguna». Abereen azoka eta lehiaketa
- Santakrutzak
• Errenteria: - Erdi aroko azoka
Urria • Errenteria: - Nekazaritza Azoka
• Pasaia: - Pasaiako Laburmetrai Erakustaldia “Ikuska”
- Umorezko Antzerkiaren Jardunaldiak
Azaroa • Irun: - Atletismoa: Behobia-Donostia
- Nekazaritza Azoka 1. San Martzial Alardea (Irun)
• Pasaia: - Magosto Jaia 2. Kutxaren jaia (Hondarribia)
Abendua • Hondarribia: - Eskulangintza eta Nekazaritza azoka 3. Estropadak
• Irun: - Eskulangintzako eta Nekazaritzako elikagaien azoka 4. Herri kirolak (Lezo)
• Errenteria: - Santo Tomas Azoka: bertako produktu eta animaliak
• Lezo-Oiartzun: - Euskal Liburu eta Diskoen Azoka
- Santo Tomas Azoka: bertako produktu eta animaliak

Turismo Aktiboa rribiatik irteerak eta txangoak.


Aquaturismo Eguisers S.L:
Arraun Elkartea Hondarribian
- Arraun Elkartea. Tel.: 943 64 01 61
- www.hondarribiarraun.com
20110 Pasaia
- Tel.: 943 52 71 42 / 615 78 40 72
- Faxa: 943 341 084
Uretako Aktibitateak - C/ Santiago 41-1º - soka@arrakis.es
Urpekaritza - 20280 Hondarribia Surf
- www.arrakis.es/~soka
Scubadu - www.aquaturismo.com Central Surf Jarduerak: globozko bidaiak, airetiko
- Ramón Iribarren, 23. - eguisiers@aquaturismo.com - Erlaitz, 3. 20300 Irun eta globozko itzuliak.
- 20280 Hondarribia - Tel: 638 44 08 36 - Tel.: 943 62 22 16
- Tel/ Faxa: 943 64 23 53 Ibilaldiak, arrantza eta gastronomia. - www.centralsurf-irun.com
- info@divescubadu.com Navegavela: - inigo@centralsurf-irun.com Lurreko Aktibitateak
- www.divescubadu.com Surf-eskola. Abentura
- Tel: 610 40 55 54 / 648 18 30 37
Itsasoari buruzko ikastaroak eta - www.navegavela.com Hondarribiako Surf Elkartea: Pedro Aranbarri
bisita gidatuak (itsas gaiak) - info@navegavela.com Uhingain
- Tel.: 666 54 12 32 / 620 94 44 54 - Tel.: 943 15 11 99 / 658 70 80 29
Club Náutico de Hondarribia Era guztietako bela-nabigazioa. - www.mendigida.com
- Ramón Iribarren paseal. s/n. - www.uhingain.com
Irteerak ontzian - uhingain@hotmail.com - info@mendigida.com
- 20280 Hondarribia. Jaizkibel aisialdiko itsasketako Surf-eskola. Mendiko gidaria.
- Tel: 943 64 27 88. Faxa: 943 64 28 94 eskola. Euskal Itxas Elkartea Bizikleten alokairua
- cnhondarribi@terra.es. - Astigarraga bidea.
Bela ikastaroak. Aireko Aktibitateak Club Mountain Bike Pasaia
- Mamut bulegoak, 4-13. - Borda Enea 4- behea.
Escuela Medioambiental - 20180 Oiartzun Kirol-hegazkinak 20110 Trintxerpe-Pasaia.
Itsasgela - Tel./Faxa: 943 49 47 39 Hegan Aireko Zerbitzuak - Tel.: 670 63 55 52
- Euskadi Etorbidea, s/n. Ed. Ciriza. - horkonpon@euskalnet.net - Tel: 943 64 42 36. Fax: 943 64 48 50 - trintxerpe@trintxerpe.com
- 20110 Pasaia. - www.jaizkibel-charter.com - comercial@heganserviciosaereos.com - www.trintxerpe.com
- Tel.: 619 81 42 25 - Txangoak patroidun belaontzian. Kirol-hegazkina: Hondarribiatik Ikastaroak eta bisita gidatuak.
- itsasgela@hotmail.com Hnos. Berrotarán abiatzen da.
- www.itsasgela.org Kirol-material alokairua
- Pasai Donibane - San Pedro linea Easo Flyers
Kostaldera irteerak. ingurumenarekin erregularra. Sherpa.
zerikusia duten jarduerak egiteko - Donostiako aireportua - Santa Klara, 12.
- Tel.: 630 44 88 13 - Gabarra, 22. 20280 Hondarribia
aukerarekin, urpekaritza irteerak, zeta- - www.oarsoaldea-turismo.net - 20100 Errenteria
zeoak ikusteko aukera. - Tel.: 943 64 42 52 / 649 80 91 05 - Tel. / Fax: 943 51 61 92
Piraguismoa - www.easofly.com • info@easofly.com - sherpacb@euskalnet.net
Jolaski, S.L -Aire-lanak eta abiazio-eskola.
- Paseo Butrón s/n Santiagotarrak - www.sherpamendia.com
- 20280 Hondarribia - Real Union pasealekua, 6. Parapentea eta Delta hegala Golfa
- Tel.: 639 61 78 98 - 20304 Irun Bidasoa Hegaldi Eskola Delta-
- Tel: 943 632 056. Faxa: 943 63 31 34 Donostiako Golfeko Errege Kluba
- info@jolaski.com • www.jolaski.com Parapentea - Borda-Gain etxea 13. Jaizubia
Itzuliak Bidasoan barrena. - info@santiagotarrak.com - Ibarla auzoa. 20305 Irun
- www.santiagotarrak.com - Apdo. 6. Hondarribia
Pasajeros del Viento - Tel: 609 45 95 95. Faxa: 943 62 77 88 - Tel: 943 61 68 45. Fax: 943 61 14 91
- Pº Ulia, 117 Pasaia Kayak Eskola - jorge@bidasoavuelo.com - www.golfsansebastian.com
- 20013 Donostia - Euskadi Etorbidea. (Astilleros Lasa) - www.bidasoavuelo.com
- 20110 Trintxerpe. Pasaia Hipika
- Tel.: 667 45 05 27/943 29 27 55 Bidaiak globoan
- jmob@mixmail.com. - Tel.: 943 39 97 53 Listorreta Hipika Kluba
- pasaiakayak@pasaiakayak.com Soka - Aldura, 55. 20100 Errenteria
Bela ikastaroak. Donostia eta Honda- - Gelasio Aramburu, 6-behea.
Piraguen alogera. - Tel: 943 51 03 99. Faxa: 943 51 59 10
E K I A L D E K O K O S TA 17

Ekitazio ikastaroak, zaldi gaineko Txingudi Ekoetxea – interpretazio


txangoak, poneyak haurrentzat. zentroa
Jaizubia Hipika Kluba - Pierre Loti bidea, z/g. 20304 Irun
- Jaizubia hiribidea, 1. Apdo. 285 - Tel: 943 61 93 89. Faxa: 943 61 93 89
- 20300 Irun - txingudikoetxea@hotmail.com
- Tel: 943 61 90 15. Fax: 943 66 03 10
- www.hipicajaizubia.com
Estrategiazko jokoa
Jaizkiball
- www.euskadi.net/txingudi
- Ordutegia: Galdetu. Sarrera doan
- Itxita: astelehenez
Ihesaldia
- Jaizkibel errepidea, km 5-6
20110 Pasai Donibane. Pasaia
- Tel.: 647 929 212 Bisita gidatuak Badien ibilbidea
- reservas@jaizkiball.com
- www.jaizkiball.com Oarsoaldea eskualdea: Erren-
teria, Lezo, Oiartzun eta Pasaia.
Lurreko, ureko eta - Gune naturaletan barrena: ibilbide
airetako jarduerak: gidatuak Aiako Harria Parke Natura-
Capitán Tximista lean zehar (udaldian): Añarbeko
hariztia, Aizpitarteko kobetako aztar- Guadalupeko
- Bº Jaizubia, 14 (Goikoerrota) na paleolitikoak, Añarbeko pagadia,
20280 Hondarribia Malbazarko hezegunea: anfibioen Santutegia
- Tel: 943 64 38 84 / 606 95 85 83 / bidetik, Ibai-basoak
699 95 62 58
- www.capitantximista.com - Trenberdea- Oiartzun: Tren Berdeak
- info@capitantximista.com hainbat ibilbide ditu, eta Oiartzungo
- Jarduerak: Mendi-ibiliak, eskalada, hiru museoak bisitatzeko aukera
surfa, piraguismoa, txangoak globo- eskaintzen du: Arditurriko Meatze
an, etab. Esparrua, Lurberri Ikasgune
Geologikoa eta Herri Musikaren
Txokoa.
Museoak - Pasaiako Badian barrena: Blas de
Lezo Ibilbidea, Batelerak Ibilbidea,
Planetario eta Pasaia Nautika
eskola Itsastarrak Ibilbidea eta Zabarre
- Marinos kalea, 2. 20110 Pasai San Pedro Ibilbidea, Lafayette Ibilbidea eta
- Tel.: 943 39 93 40 Victor Hugo Ibilbidea. Donostiatik ekialdera, Gipuzkoa- garrantzitsuak biltzen dituen
- pasaia@itsasmendikoi.net - Bisitaldi didaktikoak, itsasoari buruz- ko kostaldeak ez du ibilbide batekin. Errenteriara
Herri Musikaren Txokoa ko tailerrak eta Pasaian, itsasora irtee-
rak eta Mater eskola-ontzian irteerak. hondartzarik, ez bada bueltan, eskuinaldean, Pasaiako
- Tornola kalea, 6. Ergoien Auzoa
20180 Oiartzun. Tel.: 943 49 35 78 - Museoetan barrena: Luberri, Herri Hondarribikoa. Itsasaldearen zati badia inguraturik, Lezon ,sar-
- herrimusika@herrimusika.org Musikaren Txokoa, Ontziola, Fanderia- horretan Jaizkibel mendia tuko gara. Herri txiki bat da,
- www.herrimusika.org ko errota, Planetarioa, Victor Hugo gailentzen da: Oarsoaldea eta harribi-txi bat duena: Santo Kris-
Luberri. Interpretazio Etxea, Arditurriko Meatze Esparrua,
Geologikorako Zentroa. Mater Atunketaria eta San Markoseko Bidasoa-Txingudi eskualdeak to basilika. Jarraian Pasai
- Pagoaldea pol. 41-42. Bº Ergoien Gotorlekua. mendean hartzen ditu, bi Donibane aurkituko dugu,
- 20180 Oiartzun. Tel.: 943 26 05 93 - Bisita gidatuak kostako ibilbide- badiaren artean kokatuta Pasaiako lau barrutietatik
- geoluberri@euskalnet.net etan barrena: Platako faroa,
- www.luberri.org Jaizkibeleko ingurumena, Ulia didak- baitago, Pasaiako eta Txingudiko apainena. Autoa utzita, Pasai
Fanderiako Errota Museoa tikoa, Alabortza ezagutzen. badien artean, hain zuzen. Donibaneko kale bakarrean
- Dolores Ibarruri kalea z/g Bidasoa-Txingudi eskualdea Hiriburutik abiatuta, N-1 zehar ibiliko gara: badiaren
- Barrio Fanderíia. 20100 Errenteria
- Tel.: 943 44 96 06 - Goikoerrota: errepidea hartu eta Pasaiako ondo-ondotik doan kale bat da,
- www.oarsoaldea-turismo.net - Bº Jaizubia, 14 (Goikoerrota) , zati bat zeharkatuko dugu. eraikinen azpitik eta arrantzale-
Ontziola. Usadiozko itsasontzien 20280 Hondarribia
ikerketa eta eraikuntza zentroa. - Tel: 943 64 38 84 / 606 95 85 83 / Pasaia lau barrutik osa-tzen etxe zaharren artetik igaroz.
- Donibane kalea 33. 699 95 62 58 dute, birsortze-prozesuan
- www.capitantximista.com Itzultzerakoan, GI-3440
20110 Pasai Donibane murgildutako badiaren eta portu
- Tel: 943 49 45 21. Faxa: 943 49 46 14 - info@capitantximista.com errepidea hartuko dugu,
- turismo@oarsoaldea.net - XVI. mendean eraberrituriko errota handiaren inguruan banatzen
batera bisita egin daiteke, eta nola Jaizkibel mendia –bere
- www.oarsoaldea-turismo.net direnak. Errepideak
Oiasso Museo Erromatarra funtzionatzen erakusten dute. labar, bidezidor, baserri eta itsas
Lorturiko irinarekin landuriko Errenteriaraino , eramango
- Esloleta, 1. 20302 Irun panoramekin- zeharkatzen
- Tel: 943 63 93 53 produktuak eskaintzen dituzte gaitu. Biteri kale jendetsuan eta
dastatzeko. duena. Hondarribiranzko
- info-oiassomuseo@irun.org horren inguruko kaleetan zehar
- www.oiasso.com - Trenberdea-Irun: ibilbidearen iraupe- jaitsieran jada, Guadalupeko
ibiliko gara, bertan baitago
- BISITA GIDATUAK: Asteartetik ostira- na 2 ordu eta erdikoa da, San Juan Amaren Santutegiarekin
lera:10:00, 12:00, 16:00 eta 18:00. Harri plazatik irten eta Hirugurutzetako herriko merkataritza-gune
egingo dugu topo, eta bertan
Larunbatetan: 11:00 eta 17:00 Labeetaraino heltzen da, Ibarlako nagusia. Multzo Monumental
- OIASSOKO TREN ERROMATARRA: bailaran barrena.
Oiassoko hiri erromatarrean zehar bisi- - Ordutegia: urte osoan. Osteguna,
ta arkeologikoa: hirigintza eta nekropo- Ostirala: 10:00etatik 12:30era /
lia. Irteerak ostegun, ostiral, larunbat 16:00etatik 18:30era. Larunbata, Igan-
eta igandetan. dea: 11:00etatik 12:30era /
- Ordutegia: 11:00 eta 17:00 16:00etatik 18:00etara. Taldeak gehie-
- Prezioa: 2,5 €
- Gutxieneko taldea: 29 lagun nez: 29 pertsona. Oharra: Erreserbak
- Erreserbak: nahitaezkoa da gutxienez egitea beharrezkoa da.
egun bat lehenago erreserbatzea. • ARGIBIDEAK:
Irungo Oiasso Museo Erromatarra Oiasso - Oarsoaldea Eskualdeko Turismo
hiriaren inguruan aurkitutako erromatar Bulegoa. Tel.: 943 49 45 21
garaiko hondakinak biltzen dituen museo www.oarsoaldea.com.
arkeologikoa da, eta bere xedea zonalde-
ko ondasun arkeologikoa ezagutzera - Listorreta – Barrengoloia.
ematea eta Bizkaiko Golkoaren erromatar Tel.: 943 44 96 38. Gidari-zerbitzuak
garaiko ezagupen eta hedapenaren errefe- Aiako Harria Parke Naturalean zehar
rentzia zentro izatea da. (udaldian). geldialditxo bat egingo dugu,
Ama Xantalen Ermita Museoa - Bidasoa Activa - Bidasoa Bizirik. izendatutako alde zaharrean ere
ikuspegi ederrez gozatzeko.
- Ermita Kalea z/g - 20304 Irun Tel.: 943 64 54 58 egin beharko genune sartu-
- Tel.: 943 63 93 53 turismo@bidasoa-activa.com Hondarribiak hondartza eta
- info-oiassomuseo@irun.org irtena. Astia izanez gero, aukera
www.bidasoaturismo.com kirol-portua ditu, bai, baina ez da
- www.oiasso.com - Hondarribia tours. Tel.: 943 64 54 35
baliatu eta San Markos Iturrira
baztertu behar Butron
Munduko Tximeleten erakusketa www.hondarribiatours.com hurbil gaitezke.
iraunkorra reservations@hondarribiatours.com
pasealekuan barrena, Txingudiko
- Larretxipi, 5 - bajo. 20304 Irun - Jolaski. Tel./Faxa: 943 61 64 47/639 Errenteria utzita, Oiartzun , badiaren gainean, edo Marina
- Tel.: 943 62 09 93 / 943 62 66 47 6178 98. Jolaski@jazzfree.com aldera joko dugu, San Esteban auzo zaratatsuan eta alde
Arditurriko Meatze Esparrua
- Ortzi. Tel.: 650 78 94 76 elizako erretaula miresteko. zaharrean barrena ibiltzeko auke-
- Arditurri bidea, 3. 20180 Oiartzun ortzi@guipuzcoa.zzn.com
- Tel.: 943 49 45 21 Benetan aparteko ingurune bate- ra. Gure ibilbidearen helmuga
- www.arditurri.com - Guidatour. Tel.: 902 20 54 20 an dago Oiartzun, Aiako Harria Irun , izango da, aspaldi hiri-
Casa Víctor Hugo Etxea www.guidatour.net
reservas@guidatour.net Natura-Parkerako sarbidearekin muga izana, eta egun, berriz,
- Donibane, 63. 20110 Pasai Donibane
- Tel.: 943 34 15 56. - Itsasgela. Tel.: 619 81 42 25 eta monumentu megalitiko merkataritza-jarduera bizikoa.
- turismo.pasaia@oarsoaldea.net itsasgela@hotmail.com
- www.victorhugopasaia.net www.itsasgela.org
Mendiez inguratutako hondartza hiritar eta basatiak batetik, eta Zarautz,
Getaria edo Zumaiaren nortasun indartsua duten herriak bestetik. Gipuzko-
ako mendebaldeko kosta enblematikoak arazo bakar bat du: horrenbeste
toki interesagarriren artean, zaila dela erabaki bat hartzea.

Mendebaldeko Kosta
rion, Azpimarratzekoa da San Parroki Eliza, ez baita ezagutzen
Nola iritsi? O Nikolas Barikoaren Parrokia
Eliza (XIII. mendea); pixkanaka
hau bezala gotorlekuaz eta
tenplutik banandutako dorreaz
ORIO-ZARAUTZ bere inguruan eraiki diren etxeek osatutako elizarik.
pasabideak, eskailerak eta aldapak Frantziskotarren komentua eta
osatu dituzte. Herri honek Santa Klara komentua (XVII.
hondartza handi bat du Oriaren mendea), Narroseko Jauregia eta
DONOSTIA - ORIO - ZARAUTZ A-8 ibai-ahoan. Espazio zabal hau Dorre Luzea bertan aurki daitezke-
autobidea (E-70) edo N-634 errepi- jendez beteta egoten da udan eta en eraikin historiko
dea, Bilborako norabidean. hondartzan bertan dago, gainera, enblematikoetako batzuk dira.
Orioko kanpina. Zarautzek, ondo prestatutako osta-
tuen azpiegitua, golf-zelaia bat (9
onostiatik abiatu eta N-634
Konpainia:
Eusko Tren
(Tel.: 902 54 32 10)
D errepidetik Zarautzera, XIX.
mendetik turismo-enklabe
zulokoa) eta bi kanpin ere bisitaria-
ri eskaintzen du.
Norakoa: tradizionala izan den herrira Herriaren inguruetan, Santa
DONOSTIA-USURBIL-ORIO-AIA- iritsiko gara. Santiago-bidearen
ZARAUTZ-GETARIA-ZUMAIA.
Barbara ermita, itsaslabar baten
Irteerak:
nahitaezko gune izan zen, gainera. gainean eraikia, talaia
Pío XII. Plazan (Donostia) Bere hondartzak ospe handia du interesgarria da.
••• –2.500 metrorekin Gipuzkoako
etaria, arrantzale-herri hau
Konpainia:
Landabus
(Tel.: 943 24 01 14 )
handiena da- eta, itsasoari guztiz
zabaltzen zaionez, bertan G txakolina egiteko mahatsondoa
bezalako produktuen hazkuntza
nazioarteko surf-txapelketak
www.landabus.com ahalbidetzen duen mendi emankor
Norakoa:
ospatzen dira. Itsasertzeko
ORIO-AIA-ZARAUTZ pasealeku eder bat ere badu. Balio baten hegalean kokaturik dago.
arkitektonikoa duten eraikinen Harresiz inguratutako herri honen
artean nabarmena da Santa Maria erdi aroko alde zaharrak oraindik
Katraponako arkua bezalako aztar-
Konpainia: nak gordetzen ditu; hau elizaren
Eusko Tren
azpian dagoen pasabidea da eta
(Tel.: 902 54 32 10)
Norakoa:
Amarako geltokia (Donostian)
Zer ikusi
Linea: Salbatore parrokia-eliza Iñurritzako dunak eta biotopoa
Donostia-Bilbao. (Getaria) (Zarautz)

Pagoetako Parkera iristeko, errepidez


bakarrik.

Turismo
Bulegoak
Zarautz
• Nafarroa Kalea, 3
• 20800 Zarautz
• Tel.: 943 83 09 90-Fax: 943 83 56 28
• turismoa@zarautz.org
• www.turismozarautz.com
•••
Getariako Erdi Aroko gunearen gainean XV. mende- Zarauzko hondartzaren ekialdeko muturraren eta
Orio ko Salbatore elizaren soslaia gailentzen da. Tenplu Iñurritzako ibaiaren ahoaren arteko tarte honetan
• Kale Nagusia, 17 gotikoak lursail irregular eta aldapatsu batean doto- datza Gipuzkoako duna-sistemarik handiena.
• 20810 Orio reziaz ezartzea lortu du. Azpimarratzekoak dira Zaldain baten bitartez sartuko gara biotopo
• Tel.: 943 83 09 04 Kristo hilzorikoaren eta Ama Nahigabetuaren irudiak. horretan, eta ikusiko dugu nola igarotzen den duna-
• orioturismo@gmail.com gune batetik –muturreko baldintzetara egokitu den
• www.oriodonejakue.net flora eta fauna baten bizileku– berreskuratze-bidean
dagoen padura batera.
1

1. Zarauzko Itsas Pasealeku


ederrean zehar paseatzea
marinel-kapera txiki bat du. San soiltasunagatik. Eraikin honen ohitura da zarauztar eta
kanpotarrentzat.
Salbador Parroki Eliza (XV. kanpoaldean defentsa-izaerak eta
mendea) Gipuzkoako eliza zaharre- bolumetriak balio dekoratiboa
netarikoa eta arte gainditzen dute eta barnealdean,
gotikoaren altxorra da. Herria, berriz, Euskal Herriko
gainera, hainbat pertsonaia ederrenetarikoa den nabe bakarre-
ospetsuren jaioterria da, ko espazio gotiko bat ikus daiteke.
esaterako, Juan Sebastian Elkano Aipagarria da Juan de Antxietak
–Magallanesen espedizioan
munduari bira eman ziona eta
egindako erretaula, monumentu
nazional izendatua izan dena.
Ba al zenekien...?
herriaren sarreran bere omenezko
monumentua duena – eta Cristobal Zumaiara iritsita Itzurungo > ... 1237an Felipe III.ak Zarautzi
Balenciaga jostuna. San Anton hondartza ikusi behar da, emandako hiri-gutunak hala xeda-
mendiak, "Getariako arratoia" ikusgarriak baitira bere failak- tuta, harrapatutako balea bakoitza-
izenez ezagutzen den itsasoan bar- itsaslabarrak. Beste hondartza bat ren zati bat eman behar ziotela
ere bada, Santiagokoa, izen bereko zarauztarrek erregeari, hain zuzen
neratutako lurmuturrak, arrantza-
hareatzean kokatua. Historikoko ere «burutik buztanerainoko zerren-
portua babesten du; hemen arrain- da bat, lege denez»?
erretegi eta jatetxe askok agerian kostaldeko Santiago-bideko
dituzte beren parrilak. Getarian atseden-toki saihestezin zen > ... Lau urtean behin, herri-antzezpen
badira bisita daitezkeen hainbat honek, gainera, Kirol Portua du. baten bitartez gogora ekartzen dela
txakolindegi. nola lehorreratu zen Juan Sebastian
Leize-zulo natural ugariak dituen Elcano, munduari lehen aldiz bira
umaia, Urola ibai-ahoan –berrogeita hamar baino gehiago-
Z kokatuta dago, etxeek parroki
eliza inguratzen dutela, erdi aroko
kareharrizko ingurune menditsu
batean Deba dago. Herri hau >
eman eta gero?
... Getariako beste pertsonaia uni-
bertsala, Cristobal Balenciaga «goi-
diseinuari jarraituz eraikita dago garrantzitsua da bertan egin diren joskintzaren arkitektoa», arrantzale
eta Gipuzkoako portu esplorazio arkeologikoengatik, baten seme zela, baina amaren
garrantzitsuetako bat da. San hauetan historiaurreko aztarna bidetik jo zuela, joskintzako irakas-
Pedro Parrokia azpimarratzekoa garrantzitsuak aurkitu direlako. lea baitzen?
da kanpoaldetik ikusirik duen Hainbat leize-zulo aurkitu dira,
> ... Zumaiaz maiteminduta zeuden bi
artistaren sorkuntza-guneak edo
estudioak, Ignacio Zuloaga margo-
Orioko alde zaharra Zuloaga Museoa lariarena eta Julio Beobide eskulto-
(Zumaia)
rearena, museo txikiak direla orain?

Kale harriztatu, maila-


katu eta sarritan labirin-
to-itxurakoek osatzen
dute Orioko ‘Goiko
kalea’, alde zaharra,
alegia. Kale horien arte-
an Bariko San Nikola-
sen parrokia-eliza alt-
xatzen da, gailen, hura
ere lur malkartsu bate-
ra egokitzera behartu-
ta. Aldare nagusiko
erretaula barroko bikai-
nak Bariko San Nikola- Ignacio Zuloaga margolariaren estudioa izandakoa
sen irudia goresten du. Santiago Bideko erromesentzako ostatu ohi batean
kausitzen da. Barruan, Zuloagaren beraren margo-
lan batzuekin batera, hark bildutako arte-bilduma
ere gordetzen da, hainbat artelanez osatua dagoe-
na, Goyaren eta Grecoren mihiseetatik hasi eta
Rodin-en brontze-lanetaraino.
20 M E N D E B A L D E K O K O S TA

Nola iritsi? esate baterako, Ekaingoa (1969), gomendagarria da. Bertan,


barruan balio handiko pintura poli- auzoaren izen bereko Ama Birjina
GETARIA-ZUMAIA kromoak aurkitu direnez haitzuloe- gurtzen dute. Elizaren alboan
tako artearen alorrean munduko Oteizaren "Amatasuna" eskultura
bost onenen artean sartzen dena. dago.
Duela gutxi orain arte Gipuzkoan
DONOSTIA-ORIO-ZARAUTZ- GETARIA- aurkitu diren labar-pintura Itziar inguruan Aitzuri, Sakoneta
ZUMAIA
antzinakoenak topatu dituzte eta Mendata Puntak osatzen duten
A-8 autobidea (E-70) edo N-634 errepi- zona dago, naturaren eta
dea, Bilborako norabidean. Astigarraga koban.
geologiaren aldetik interes
Eraikinen artean azpimarratzekoak handikoa.
dira Santa Maria eliza (Monumentu
eba GI-634 errepidetik zeharka-
Konpainia: Eusko Tren (Tel.: 902 54 32 10)
Norakoa:
Donostia-Usurbil-Orio-Zarautz-Getaria-
Nazionala eta XIV-XV mendeetako
euskal gotikoaren altxorra), D tu eta gero, errotonda batera
iritsi eta lehen irteera hartu dugu
Zumaia portada polikromoa eta klaustro
Irteerak: gotikoa dituena, Agirre Jauregia, eskuinera. Ibaiaren gaineko zubi
Pío XII. Plazan (Donostia).
eta Sasiolako dorretxea eta moderno bat igaro eta GI-638 erre-
komentua. Debako hondartza pidetik jarraituz, Mutrikura iritsiko
zabala (700 m) udaldiko toki gara, Gipuzkoako Lurralde
Konpainia: tradizionala izan da eta da. Historikoaren mendebaldean
Eusko Tren (Tel.: 902 54 32 10) dagoen kostaldeko azken herria
Norakoa: Donostia – Zumaia Hirigunetik hurbil, Itziar auzoan, aurkituko dugu. XIII. mendearen
Irteerak:
Amarako geltokia (Donostian) eliz parrokia bisitatzea hasieran fundatua, orain dela 800
Linea: Donostia – Bilbo.

DEBA-MUTRIKU
1

DONOSTIA-DEBA-MUTRIKU
A-8 autobidea (E-70) edo N-634 errepidea,
Bilborako norabidean.
A8ko irteerak: 13 zk. Itziar-Mutriku-Deba
(Donostiatik) eta 14 zk. Elgoibar-Deba
(Bilbotik)

Konpainia: Pesa (Tel.: 902 10 12 10)


Linea: Donostia-Itziar-Deba-Mutriku-
Ondarroa-Berriatua-Lekeitio.
Konpainia: Eusko Tren (Tel.: 902 54 32 10)
Linea: Mallabia-Ermua-Eibar-Elgoibar-
Mendaro-Deba-Mutriku-Ondarrua
Konpainia: Alsa
Linea: Irun –Santander (Irun-Donostia-
Zarautz-Deba-Eibar-Bilbao-Barakaldo-
Santurce-Castro-Laredo-Solares-Santander)

1. Herri arrantzaleen erakarmena eta barnealdeko


paisaia berdeen edertasuna uztartzen ditu
Mutrikuk.
Konpainia: Eusko Tren (Tel.: 902 54 32 10)
Norakoa: Donostia - Deba - Mendaro
Irteerak: Amarako geltokia (Donostian)
Linea: Donostia – Bilbo.

Zer ikusi
Turismo Marearteko Zabalunea. Flyscharen
Ibilbidea. (Zumaia-Deba-Mutriku)
Lastur
Bulegoak (Deba)

Getaria ( Udan, Aste Santuan eta


zubietan irekita )
• Aldamar parkea, 2 • 20808 GETARIA
• Tel.: 943 14 09 57
• turismo@getaria.net
• www.getaria.net
•••
Zumaia
• Kantauri enparantza, 13 • 20750 ZUMAIA
• Tel.: 943 14 33 96. Faxa: 943 86 15 31
• turismoa@zumaia.net
• www.zumaiaturismoa.com
•••
Deba
• Ifar kalea, 4 • 20820 DEBA
• Tel.: 943 19 24 52. Faxa: 943 19 28 04
• turismoa@deba.net
• www.deba.net Zumaia, Deba eta Mutriku arteko itsasaldeko labar Debako udal-barrutian, eta kostatik oso gertu, haran
••• ikusgarriak ingurune aldendu batean daude, eta inte- berde bat ezkutatzen da, Lasturko errekastoak
Mutriku res handia dute geologiaren ikuspegitik. Itsasoaren eratua. Eremu karstikoa da, leize, haitzulo eta hobiz
• Txurruka enparantza, z/g eraginak labarrak higatu ditu, baina plataforma harrit- josia. Harana zezenengatik da ezaguna; izan ere,
• 20830 MUTRIKU su bitxi bat utzi du, itsasbeheran agertzen dena. Europako bertako arrazarik zaharrenetako bateko
• Tel.-Faxa: 943 60 33 78 zezenak jokatzen dira San Nikolas plazan.
• turismo@mutriku.net
• www.mutriku.net
M E N D E B A L D E K O K O S TA 21

urte 1209ean, antzinako harresien


aztarnak eta Erdi Aroko herrien
diseinu tipikoa gordetzen ditu.
Mutriku bertan egiten diren
arrain-kontserbengatik ere
bada ezaguna; antxoa
Bertan ikus daitezkeen interes artis-
tiko handiko dorretxe oinetxeak eta
kontserbengatik batik bat. Itsasbe- Natura
jauretxeak mendez mende itsasotik
heran, paseo bitxia egin daiteke,
portutik Saturrarango
Guneak
heldu zen aberastasunaren isla dira. hondartzaraino, euskal kostaldeko
Monumentu multzo bikaina osatzen Pagoetako Natura
dute. Estilo neoklasikoko toki erakargarri eta
Jasokundearen Andre Mariaren basatienetariko bat den "Zazpi Parkea (Aia)
eliza, Monumentu Nazional Hondartza" izeneko eremuan. Asti-
izendatua, Galdona Jauretxea eta, garribiako landa-auzoan Gipuzkoa-
herriko seme eta Trafalgarko ontzi- ko elizarik zaharrenetakoa aurkitu-
batailako heroi izandako Txurruka ko dugu (XI. mendekoa). Ferra-
Almirantearen Etxea eta leiho aurrerromaniko bitxi bat du,
Monumentua eta Berriatua dorrea, era horretako bakarra Euskadin.
Gipuzkoan gordetzen diren artekoen Olatzeko bailaran, berriz, paisaia
handiena, nabarmentzen dira. bitxi eta xarmangarria: EBren
Portua, Kantauri itsasoko Natura 2000 zerrendaren barruan
zaharrenetarikoa, bale-, arrantza- dagoen Arno mendia.
eta kortsario-portu izan zen bere
garaian.
Gipuzkoako kostaldeko mendikatean
kokatuta, Pagoetako natura-parkeak
osagai ugari ditu, hala nola
2 kareharrizko gailur eta mendi-mazelak,
hostozabalen eta koniferoen baso mis-
toak, larreak eta sasitzak.
Bertako hegaztien artean, gizakiaren
aztarna nabarmen ikusten da Agorregi-
ko burdinolak eta errotek osatzen
duten multzoan. XVIII. mendeko
instalazio hidrauliko baten birsorkuntza
horrek aukera ematen du burdinola bat
eta lau errota lanean ikusteko, urtegi,
presa eta kanalen azpiegiturarekin
batera.
Iturraran baserria da parkeko
informazio-gunea, eta antropologia-
eta etnografia-erakusketa didaktiko
bat hartzen du barruan. 8 hektareako
arboretuma, erlategia eta ibilaldi
gidatuak dira, besteak beste, ingurune
lasai eta atsegin batean dagoen parke
2. Haitz ikusgarrien artean zabaltzen den honen elementu erakargarri batzuk.
Saturrarango hondartzak finkatzen du, Mutrikun,
Gipuzkoa eta Bizkaiaren arteko muga.
• Azalera: Uztaila, abuztua
1.200Ha. eta irailean:
• Kokalekua: Asteartetik ostiralera:
Urola eta Oria 10.00etatik
ibaien artean, Aiako 14.00etara /
udal-barrutian eta 16.30etik 18.30era.
kostatik oso gertu, Larunbatak, igande-
Mutrikuko alde zaharra ak eta jai egunak:
Santa Maria eliza (XV-XVII) Orio eta Zarauztik
10.00etatik
(Deba) kilometro gutxira.
Erdigune 14.00etara.
geografikoa 678,5 Bisita gidatuak.
m-ko Pagoeta Sarrera: doan.
mendian du. Itxita: astelehenez.
• Sarbideak: N-634 • Agorregi
errepidea Orio burdinola:
inguruan ipar- Ordutegia: Urritik
isurialdetik ekainera: Igande
Tolosa GI-2634 eta jaiegunetan:
errepidea hegoal- 10etatik 14etara
deko isurialdetik. (astean zehar eta
taldeentzat,
• Informazio eta hitzordua egin)
Interpretazio Uztailean eta
Zentroa: irailean: Ostiral,
Iturraran baserria larunbat, igande
20809 Aia eta jaiegunetan:
Tel.: 943 83 53 89 10etatik 14etara.
www.iturraran.org Abuztuan:
Mendiaren malkarraren eta Debako Erdi Aroko Euskal Herrian ondoen gorde direnen artean dago. iturraran@gipuzkoa.net Asteartetik igande-
guneko etxeen artean, Santa Maria elizak bere Goiko aldean dagoen Txurruka plazatik Beheko Ordutegia: ra: 10etatik
dimentsio monumentalak erakusten ditu, ia katedral plazan barrena portu aldera goazela, jauregi eta Urte osoan irekia: 14etara.
batenak izan litezkeenak. Atari polikromatua eta dorretxe ugari ikusiko ditugu, bata bestearen segidan. larunbat, igande eta Bisita gidatua:
klaustroa dira XV. eta XVII. mendeen artean eraikita- Berez nabarmentzen dira Galdona eta Arrietakua jaiegunetan: 10eta- 11:30
ko Debako tenpluaren alderdi aipagarrietariko batzuk. etxeak, Berriatua dorrea eta Montalivet jauregia. tik 14etara. Sarrera: doan.
22 M E N D E B A L D E K O K O S TA

Agenda 1

Jaialdiak, Ekitaldiak eta Azokak


Urtarrila • Deba: - Nekazaritza- eta abeltzaintza- • Getaria: - Txakolinaren Eguna
azoka. «Urteberri» • Mutriku: - Magia Jardunaldiak
Otsaila • Mutriku: - Ganbara Musika Zikloa - Inauteria
Martxoa • Pagoeta (Aia): - Harri-herresta • Mutriku: - Emakumearen Astea
- Txakolinaren Eguna • Zumaia: - XV. Berdel Eguna (27)
Apirila • Mutriku: - Liburuaren Astea • Aia: - Landare-azoka
• Zumaia: - - San Telmo Jaiak • Zarautz: - Garagardoaren Azoka (Aste Santua)
2
Maiatza • Orio: - Euskal Herriko produktuen azoka • Mutriku: - Dantza Jaialdia/ San Isidro Jaiak
• Deba: - Debarren eguna Olatzen (17 eta 18)
- Erraldoien kalejira - Musika astea
• Getaria: - Euskal Jaia • Aia: - Herriko nekazal eta abeltzantza
produktuen azoka eta erakusketa
Ekaina • Zarautz: - Zarauzko Nazioarteko Triatloia, • Deba: - Quema de pellejos. San Pedro bezpera
uztailaren 2. astean • Mutriku: - Arnoko V mendi lasterketa
- Urpeko argazkigintzako sariketa irekia - Euskal Haur Festa
• Zumaia: - Eskulangintza Azoka • Orio: - San Pedroko jaiak
- San Pedro Jaiak
• Zarautz: - Zarauzko Nazioarteko Jazz Mintegia • Orio: - “Ostegunero”: Umeentzako ekitaldiak 3
Uztaila
- Kalerki (Kaleko antzerkia) - “Ostiralean jai”: Kontzertuak
- Akordeoiaren kultura-astea herriko tabernan
• Aia: - Pilota-txapelketak (uztail-abuztuak) - Zinema kalean
• Mutriku: - Magdalenako festak (17- 25) - Bisiguaren Festa
- Txistularien Alardea • Zumaia: - Triatloia
- Akordeoi Alardea
Abuztua • Deba: - Eskulangintza Azoka. - Nekazaritza Biologikoaren azoka.
- Udako musika-zikloa. (ostegunez) • Getaria: - Abuztuaren 7an, San Salvador
- San Roke jaiak. Tanborrada, eguna, Elkano konkistatzailearen
entzierroak eta nobilladak lehorreratzearen antzezpena (4 urtero) 4
- Itziarko festak • Mutriku: - Aste bukaerako aktibitate kulturalak
- Debako herria pilota Txapelketa. • Zumaia: - Nazioarteko Musika Jaialdia (1-10)
• Zarautz: - Estropadak: Zarauzko Bandera
- Udako pilota-txapelketa - Euskal Jaiak
- Udako musika-zikloa - Estropadak: Zumaiako bandera
- Eskulangintza Azoka • Orio: - Zinema kalean
- Liburuaren azoka - Estropadak: Orioko Bandera.

Iraila • Zarautz: - Euskal Jaiak • Zumaia: - Olagarro Eguna (Iraileko


- Euskal Astea hirugarren larunbatean)
- Uztaren Jaia-Txakoli Eguna • Mutriku: - Erdi Aroko Azoka (6)
- Munduko surf txapelketa - Kalbaixo Jaiak (11- 16)
• Deba: - Lasturreko festak - San Jeronimo Jaiak (30 eta 31)
- Euskal Jaiak • Orio: - Auto Klasikoen Kontzentrazioa
1. Arraina, mahairaino fresko.
Urria • Zarautz: - Natur Astea. • Mutriku: - Jazz Asteburua 2. Musika Zarautzen eta Deban.
• Zumaia: - Zakila Bira - Gaba Beltza 3. Txakolinaren lehengaia.
• Aia: - Harri-herresta. • Mutriku: - Antzerkiaz Blai!. Amateur antzerki 4. Elkanoren lehorreratzea
Azaroa
• Deba: - Itziarko Ganadu Azoka jaialdia. Getarian.

Abendua • Mutriku: - Santo Tomas Azoka: Ganadu Azoka (18) • Zarautz: - Gitarra Jaialdia
• Orio: - San Nicolas Jaiak - Kros mistoa

Turismo Aktiboa - www.todobarcos.com


- info@todobarcos.com
• Zarauzko Surf Elkartea.
- Mendilauta, 13. Zarautz
- Artadi Auzoa, 26. Zumaia
- Tel./Faxa: 943 86 04 35
Uretako Aktibitateak • Getari Charter -Tel.: 607 42 45 56 - Mobila: 650 25 54 49
Urpekaritza - Txoritonpe kalea, 24 (Getariako kaia) - www.zarauzkosurfelkartea.com Aireko Aktibitateak
- Tel.: 676 50 93 12 / 627 93 03 30 • Itsas kiroldegia (15/06-31/08). Parapentea eta Delta Hegoa
• Buceo Euskadi. Puerto, z/g. - getari@getari.com Zumaiako Udala
- 20830 Mutriku. Mobila: 617 33 30 03 - www.getari.com - Tel.: 943 86 15 30 - Aireko itzuliak parapentez Donostiatik
- Tel: 943 19 50 88. Faxa: 943 60 34 74 • Flyscharen ibilbidea. Bela, kanoa eta piraguismoa: eta Zarauztik abiatuta
- www.buceoeuskadi.com - Zumaia, Deba eta Mutrikuko turismo- - www.sensacionparamotor.com
- www.grupobuceo.com bulegoak. • Bela eskola. Kostabela Kirol Kluba - Tel.: 604 40 16 00
- buceo@buceoeuskadi.com - Tel.: 943 14 33 96 / 943 19 24 52 / - Tel.: 687 83 55 42
• K Sub. Txoritompe kalea 34-35.
- 20808 Getaria. Tel./Fax: 943 140185
943 60 33 78
• Itsas Begi. Tel.: 943 86 22 41
- Getaria
Lurreko Aktibitateak Bisita gidatuak
- Mobila: 627 930330 - www.itsas-begi.com Orio
- ksub@ksub.net • www.ksub.net - begi-bistan@terra.es Paintballa • Ibilbideak kanoaz, Oria ibaian barrena.
• Alitan. Aritzbatalde kalea, 2 bajo. Surfa • Debaventura. Lastur-Deba • Ibaia eta sagardotegiak: Jarduerak
- 20800 Zarautz. Tel./Fax: 943 132647 - www.devabentura.com kanoarekin ibaitik eta bisitaldi gidatuak
- www.alitan-sub.com • Zarauzko Surf Eskola - Tel.: 660 450 239 / 660 450 245 sagardotegietara.
- alitan-sub@alitan-sub.com - Donibane plaza, 5 • Paintball Mendaro • Bisitaldi naturalista: Bisitaldia kayakez
• Mollarri Sub. 20800 Zarautz. - Tel./Fax: 943 01 95 07 - Tel: 620 89 83 38 / 685 70 72 41 egingo da eta bisitariek aukera izango dute
- Tel.: 639 41 40 07 - www.surf-skola.com / info@surf-skola.com - www.paintballmendaro.net Santio ibaiko padurak ezagutzeko. Azkenik,
- mollarrisub@hotmail.com • La Escuela de Surf Quads beste jarduera batzuen artean, prismatikoekin
• Itxas Jai. Sokagin Kalea, 7 - Tel: 661 09 13 96 / 679 49 34 48 hegaztiak ikusteko aukera ere izango dute.
- 20820 Deba. Tels.: 943 192858 / - www.laescueladelsurf.com • EQA. Aita Lertxundi, 22. Orio
• Pukas Surf Eskola. Lizardi, 9. - Tel.: 664 25 95 65 / 94 39 • Trekking: Orio – Donostia
678 517257 / 605 761662 • Bisitaldi kulturala.
- itxasjai@itxasjai.com - 20800 Zarautz. Faxa: 943 13 41 49 Flyscharen ibilbidea • Bidaiak itsasontziz: Orio – Donostia.
- www.itxasjai.com - Tel.: 943 89 06 36/943 83 58 21 • Zumaia, Deba eta Mutrikuko
• Olarru-Sub urpekaritza zentroa - www.pukassurf.com turismo-bulegoak. Aia
- Gernika ibilbidea, z/g - www.pukassurfeskola.com - Tel.: 943 14 33 96 / 943 19 24 52 / • Bisita eta itzuli gidatuak Pagoeta
- 20750 Zumaia. Tel.: 675-007786 - surfeskola@pukassurf.com 943 60 33 78 Natura Parkean barrena.
Kajak - surfeskola@pukassurfeskola.com Mendi ibiltaritza eta Natura - Datak: Hilabete guztien 3. asteburuan
• Gaztetape Surf Elkartea (eskuarki larunbatez) 09:30etik
• Begi-Bistan. Tel.: 943 86 22 41 - Playa de Gaztetape. 20808 Getaria • Begi- Bistan. Tel.: 943 86 22 41 13:30era. Sarrera: Dohainik
(Enpresaren datuak Mendi ibiltaritza eta - Tel.: 615 761 264 - www.begi-bistan.com • Agorregiko burdinola eta errotak
Naturan ikusi) Kayakak Orion. • Zurrunbilo Debako Kirol Elkartea - begi-bistan@terra.es (Pagoetako Natura Parkea)
• Itsas kiroldegia (15/06-31/08). (Mutrikun, Deban, Zumaian, Getarian eta - Ordutegia: Neguan: Igande eta jaiegune-
Gernika ibilbidea, s/n - Udan, surf eta body board ikastaroak. Orion jarduerak) tan 10:00etatik 14:00etara. Udan: Uztailean
- Tel.: 943 86 07 76 - Nafarroa Plaza 1-B. 20820 Deba Golfa eta irailean: Ostiral, larunbat, Igande eta
- Tel.: 660 83 76 12 / 655 701 024 jaiegunetan 10:00etatik 14:00etara.
Irteerak ontzian • MOOR. Bañeru Kalea, 1. bajo • Real Club de Golf de Zarauz
- 82. Posta-Kutxa. 20800 Zarautz Abuztuan: asteartetik igandera, 10:00etatik
• Alquileres Náuticos Albamar - Tel.: 943 00 53 69 14:00etara. Bisita gidatua 11:30ean hasten
- Zumaiako Kirol Portua. - www.moorsurf.com - Tel.: 943 83 01 45. Faxa: 943 13 15 68 da, eta ordubete eta erdi inguruko iraupena
- Tel.: 629 44 24 94 / 649 84 05 02 - yoana@moorsurf.com - www.golfzarauz.com du. Sarrera doan.
• Jolas Golf Karakas. Golf Eskola.
M E N D E B A L D E K O K O S TA 23

• Bisitaldiak lorategi botanikora eta Zumaia - Deba - Mutriku


erlategi didaktikora Flyscharen ibilbidea
Zarautz • Trekkina eta irteerak itsasontziz itsaslaba-
• Talaimenditik ibilbidea, kostalde osoko rrak ikusteko
ikuspegi aparta eskainiz eta upategi batera - Gipuzkoaren mendebaldeko itsaslabar ikus-
bisitaldia eginez, bertan txakolinaren ela- garriek altxor natural bitxia gordetzen dute:
borazio prozesuak ezagutzeko eta dastat-
zeko. D.O. Talaimendi.
Tel.: 943 14 03 83
• Santa María la Real Arkeologia
‘flysch’ izenez ezagutzen den fenomeno geo-
logikoan, hau da, itsasoaren etengabeko lanak
bistan utzi dituen haitzezko geruzen segida
batean idatzitako milioika urteko historia geolo-
Ihesaldia
Aztarnategia
Uztailetik irailera: Asteartetik ostegunera:
gikoa. Mutriku, Deba eta Zumaia dira antzinan
sortutako paradisu honetarako ateak eta herri
Hamahiru hondartzen
11:00- 14.00 / 16:00 – 18:00. Igandeetan:
16:00-18:00.
horietako turismo bulegoek antolatutako ekint-
za desberdinei esker inguru hori ezagutu
ibilbidea
Urteko gainontzeko egunetan: Asteartetik daiteke ontziz nahiz oinez egindako bisita
ostegunera: 12:30ean eta 16:30ean. gidatu eta irteeretan. Esperientzia hauek osat-
Larunbatetan: 11:00- 14.00 / 16:00 – zeko, Zumaiako Algorri Ezagutza Etxea eta
18:00. Igande eta jai-egunetan: 16:00- Mutrikuko Nautilus Ikasgune Geologikoa bisita
18:00 daitezke. - www.flysch.com
• Ibilaldi gidatuak:
1. Monumentu-multzoa. Argibideak: Turismo Bulegoak
2. Zabalgunea.
3. Vista Alegre parkea – Santa Barbara.
4. Baserriak eta baselizak. Talaimendi.
Museoak
5. Zarauzko eskultura-ondarea. I. Zuloaga Museoa
Getaria - Santiago-etxea. 20750 Zumaia
- Tel: 943 14 33 96 • turismoa@zumaia.net
• Bisitaldia hirigune historikotik eta ondo- - www.ignaciozuloaga.com
ren paseoa itsasontziz Zarautzeraino. 1912. urtean museo moduan zabaldu zituen
• Txakolindegietara bisita, aldez aurretik ateak, barruan bilduma ospetsuenetariko
hitzartuta: bateko artelanak ikus daitezke.
- Urki: 943 14 00 49 / 660 03 49 80 Hondartza luze-luzeen (Zarauz- Zuloaga margolariaren
- www.urkitxakolina.com Julio Beobide Museo-Tailerra
Zumaia - Kresala Etxea. Julio Beobide Ibiltokia z/g. - koa kasu) eta kala txikien estudioaren ondoan.
• Zumaia kukturala 20750 Zumaia. Tel.: 943 14 33 96 artean (Mutrikuko Zazpi Ikusgarriagoa da, hala ere,
Bisita dinamikoa, Urola ibaian zehar ontzi- (Zumaiako turismo-bulegoa) Hondartzen aldekoak kasu), Zumaiako beste hondartza,
txangoa, Zuloaga museoari bisita eta San Aurretik txanda hartu beharreko bisitaldiak. Gipuzkoako mendebaldeko Itzurun izenekoa, itsaslabar
Pedroko parrokiara eta San Telmoko Photomuseum-Argazki itsasaldeak hamaikatxo aukera batek zedarritzen baitu. N-634
Marinelen Kofradiara bisita gidatuak Museoa
eskaintzen dituena. - San Inazio kalea, 11-3.a eskaintzen ditu, dela itsasora errepideak Zumaiatik Debara
• Bisita geologikoa + ontzi-txangoa 251 posta-kutxa. 20800 Zarautz gerturatzeko edo dela eramango gaitu, Itziar
Biotopo Babestu izendaturiko Zumaiaren - Tel.: 943 130 906. Faxa 943 831 823 barrualdeko haranetan murgil- gainetik igarota. Itziarko santu-
ondare geologikoa erakustea helburu - photomuseum@photomuseum.name tzeko. Donostiatik abiatuta, tegiak, bidenabar, geldialdia
duen bisita. Algorri Ikasgunera bisita eta - www.photomuseum.name
ontzi-txangoa ere eskaintzen ditu. Museo honek argazkigintzaren teknikaren Orion , hasi dugu kostako merezi du. Astirik izanez gero,
• Hegaztiak begiztatzea eta artearen garapena erakusten dio bisi- ibilbide hau. Hantxe aurkituko Itziarrera heldu aurretik,
Gure lurraldean bizi diren edo migrazio- tariari, kronologiari jarraituz, jatorrietatik dugu Antillla hondar-tza, desbideratu eta kostalderantz
bideetan gure lurraldea igarotzen duten hasi eta gaur egunera arte. campingaren ondo-ondoan, jo genezake, iristen zailagoa
hegaztiak behatzeko eta interpretatzeko Santa María La Real Parro- bai eta Oriok duen beste den zati batean barneratzeko,
bisita. kiako Multzo Arkeologikoa
• Egunak eta ordutegiak galdetu. - Elizaurre, 1. 20800 Zarautz
hondartza txikiagoa, Oribazar itsaslabarrak eta marearteko
Zumaiako Turismo Bulegoa. - Tel.: 943 83 52 81. Faxa: 943 00 52 06 izenekoa, Oria ibaiaren ahoan, zabalunea aurrean ditugula.
Tel.: 943 14 33 96 • turismoa@zumaia.net - info@menosca.com / www.menosca.com Aiako udal-barrutian jada. Behin inguru hartan, Sakoneta
Deba XV. mendeko bi eraikin aurkituko ditugu N-634 errepideak, «kostaldeko hondartza bilatu behar dugu.
• Bisitaldi kulturala: Bere atentzioa Santa multzo arkeologiko-monumental honetan: errepidea» izenaz ezagutzen Debara iritsi aurretik, Itziarko
Maria Elizan jartzen du, monumentu nazio- kanpandorrea eta Santa Maria la Real
nala eta euskal gotikoaren altxorra dena. parrokia. denak, alde hartako herri nagu- begiratokian egin daiteke
Bere klaustroa, Gipuzkoako zaharrena, Bentalekua Museoa sietan gaindi joateko aukera geldialdia. Bista zoragarriak
bere sakristia barrokoa, polikromatutako - Moila, 1. Kofradía Zaharra. 20830 Mutriku. emango digu. ditu, Bermeotik Larrun mendira
portada, etab. ikustea merezi du. - Irteera: - Tel. / Faxa:943 60 33 78 arteko kostalde osoa zabaltzen
Turismo Bulegotik. - turismo@mutriku.net / www.mutriku.net Orio eta Zarautz artean,
- Iraupena: 45 minutu. Egunak kontsultatu. lehenengo hauta-zalantza. Biz- baita begien aurrean.
- Ordutegia: Bisitak: hitzordua aurretik.
- Turismo bulegotik bisitaldi gidatuak anto- kaiko Itsasoaren tonu urdinak Debarantz goazela, La Hilande-
latzen dira taldeentzat, ezarritako ordutegi- Portuko moilan dagoen Kofradia Zaharrean ra deituriko begiratokian ere
tik kanpo. aurkitzen da. Bertan, XX. mende hasierako alde batera utz genitzake,
• Lastur, paradisu naturala: Lastur makina bitxia gordetzen da, arrainaren Pagoetako natura- gelditu gaitezke, paisaiaz
ezagutzeko lau orduko txangoa. San Nico- enkantea antolatzea lortu zuena, salmenta parkearen berderantz jotzeko. gozatzeko eta irulearen kondai-
las baselizatik, Plazaolako antzinako aho bizian egitean sortzen ziren istiluei raren berri jasotzeko.
errotetatik eta landa ingurunetik igarotzen amaiera emanaz. Kantauriko Kostaldean Aurrera jarraitzea hautatzen
da ibilbidea. Goikola gaztandegia da bisita- zabaldu ziren egurrezko makina hauek des- badugu, berriz, Zarautz Deban garela, bertako hon-
tu beharreko beste toki esanguratsu bat, agertzen ari diren garaiotan, Mutrikun gorde izango dugu zain, 2,5 dartza atseginean zehar pasea
produktu hau nola egiten den jakiteko. Ezin den honi Euskal Herri osoan geratzen den
ahaztu dezagu PR-GI 44-n zehar ibilbidea. bakarra izateak balio etnografiko handia kilometroko hondartzarekin, gaitezke, eta gero
Mutriku. ematen dio. "Mutriku eta Itsasoa" izeneko bainulari eta surflarien gustuko Mutrikura joko dugu,
erakusketa iraunkorra ere bisita daiteke. udako helburu. Hondartza Gipuzkoako kostaldeko herririk
• Gune historiko eta monumentalaren bisi-
ta: Hiribilduaren historia, Jasokundeko Algorri Interpretazio Zentroa inguratzen duen pasealekuak sartaldekoenera, alegia.
Andre Mariaren elizara bisita, ibilaldia gune - Juan Belmonte 21. 20750 Zumaia amaigabea ematen du. Zarauz- Portuaren ondoan dagoenaz
historiko eta monumentalean barrena, - Tel.: 943 14 31 00 / 943 14 33 96. tik begiratuta Getaria gain, Mutrikuk badu beste hon-
Kosme Txurruka eta Antonio Gaztañeta - Faxa: 943 86 03 49 • algorri@zumaia.net
herriko seme ospetsuei buruzko argitasu- Ikus-entzunezko deigarri batek Gipuzkoako hautematen da, alde dartza bat, Ondarbeltz
nak, Bentalekua museora bisita. - Gutxi kostaldearen zati honetan ikus daitekeen zaharraren alboetara hondartza izenekoa, Zazpi Hondartzak
gorabeherako iraupena: Ordu bat. - ‘flysch’ fenomenoaren garrantziaz jabetzea bana duela: Malkorbe eta Gaz- esaten zaion kala-gunea eta,
Oharra: 4tik 50era lagunez osatutako tal- eta nola osatu zen ulertzea ahalbidetzen
deentzat soilik. Prezioa: euro 1 du. Zumaian aurki daitezkeen ekosistema tetape. Getariako alde zaharra azkenik, Saturrarango hondart-
• Bentalekua museora bisita. desberdin guztiei eskainitako unitate didak- toki aproposa da parrillan erre- za zabala, Ondarroatik hurbil.
Bisitan zehar garai batean arraina saltzeko tikoak ditu zentroak. tako arrain goxo batez indarrak Bertako harrizko egitura
erabiltzen zen makinak nola funtzionatzen NAUTILUS: Mutrikuko
duen erakusten da, eta "Mutriku eta itsa- berritzeko. Hurrengo geldialdia ikusgarriak ikus daitezke eta
soa" erakusketa ere hartzen du barne. - Geologia Interpretazio Zumaian egingo dugu. gainera, itsaslabarretara eta
Gutxi gorabeherako iraupena: 30 minutu. Zentroa Herri horretan, Urola ibaiaren Mutrikuko flysch beltzera sarbi-
Oharra: 4tik 30era lagunez osatutako tal- - Jose Antonio Ezeiza, 3. 20830 Mutriku
deentzat soilik. Prezioa: euro 1 - Tel.: 943 60 33 78/ 689 13 79 18 bokalean, Santiago hondartza de erosoa aurkituko dugu.
• Astigarribiako San Andrres elizara bisita. - nautilus@mutriku.net zabala aurkituko dugu, Ignacio
Astigarribia auzoan dago Gipuzkoako eliza Bertako itsaslabarretan aurkitutako
zaharrena den hau. Barrualdea bisitatzen “Colección Narváez” (Narvaez Bilduma) ize-
da, bertan baitago jatorrizko eliza, XI. men- neko itsas fosilen erakusketa duen zentro
dekoa. Gutxi gorabeherako iraupena: 30 txikia. Bilduma hau Euskadiko garran-
minutu. Oharra: ibilgailua duten taldeentzat tzitsuena eta Europako onenetariko bat da
soilik. Prezioa: euro 1 eta gainera gure kostako eraketa prozesua
• Nautilusera bisita eta txangoa itsasontziz ezagutzeko aukera ematen digu. Zentrora
Mutrikuko Flysch beltzera. eta itsaslabarretara, bietara, bisitaldi
Nautilus Interpretazio Zentroa ezagutu konbinatuak eskaintzen dira.
ostean, “Zazpi hondartzak” izenaz Done Jakue Bidearen
ezagutzen den ingurunea bisita daiteke. interpretazio Zentroa
Europan inoiz aurkitu den fosil-bilduma - Kale nagusia 17, 20810 Orio
onenetakoaren balio geologikoa ezaugutu- - Tel.: 943 83 09 04
ko dugu bertan. -Iraupena: 2 ordu - www.oriodonejakue.net
-Prezioa: 12 euro (helduak), 6 euro (8 urte Zumaia
Santiago Bideari buruzko lehen Interpreta-
baino gazteagoak) zio Zentroa da Euskadin eta bisitariari ibilbi-
-35 lagun gehienez deei buruzko informazio guztia ematea eta
Bidearen espiritua biziaraztea du helburu.
Historia duten herriak eta nekazaritza-guneak ugari dira Tolosaldean eta
Goierrin, Oria ibaiaren ibilbidea eta Txindoki mendiaren soslaia
egitura-ardaztzat dituzten eskualde hauetan. Gipuzkoako ekialdeari
Idiazabal gaztaren zaporea antzematen zaio eta, orobat, Ordizian eta
Tolosan asteroko azoketan salgai diren produktuen zaporea.

Txindoki inguruan
olosa, Donostiatik 26 ndoain balio historiko-artistiko,
Nola iritsi? T Kilometrotara dago, N-1
errepidean, Iruñera eta Madrilera
A arkeologiko eta, batez ere,
natural handiko herria da. Inguruan
DONOSTIA - ANDOAIN - doazen bi bide garrantzitsuren dituen eremu natural ederretan
elkargunean. 1844-1854 urteen arte- ibilbide bikainak egin daitezke oinez,
TOLOSA - BERASTEGI bizikletan edota zaldi gainean. Ibilbi-
an Gipuzkoako hiriburu izan zen.
Alde zaharra probintziako de horietako asko Leitzarango
handienetako bat da eta bertan asko haranean barneratzen dira.
dira eraikin publiko ikusgarriak: Leitzaran ibaia Leitzan (Nafarroa)
esate baterako, barroko estiloko sortzen da eta, 42 kilometroko bidea
N-1 - Donostia. Gasteizko norabidean
Idiaquez Jauregia (XVII. mendekoa), egin ondoren, Andoainen egiten du
Andoain eta Tolosara
Udaletxea, Aranburu Jauregia (XVII. bat Oria ibaiarekin. Mendeetan
A-15 Andoainetik Berastegira mendekoa), euskal gotikoko Santa zehar meatze-garbitegiak, errotak
Maria Parroki Eliza (XVI. mendea) eta burdinolak jarri dituzte
eta Santa Klara komentua.Toki jardunean Leitzaran ibaiko urek.
interesgarriak dira, halaber, Oria Gaur egun, haranean zehar
Konpainia:
ibaiaren ertz-ertzean dagoen Tingla- barreiatuta ikus daitezkeen zentral
Garayar (Tel.: 943 55 66 58) hidroelektrikoek baliatzen dute
Norakoa: duko azoka (XVIII. mendekoa) eta
Gaztelako Atea, garai bateko uraren indarra. Ur horiexen kalitate
Donostia-Andoain. handia dela-eta, arrantzarako ere
Irteerak: harresietako bost ateetako baten
Okendo kalean (Donostia). tokian dagoena. Tolosako inauteriek oso egokia da ibaia. Arrantzale ugari
biltzen dira, hortaz, ibilguan zehar
••• jende ugari erakartzen dute urtero, dituen hiru arrantza-barrutietan.
Konpainia: eta gauza bera gertatzen da
TSST (Tel.: 943 36 17 41) Abesbatzen Nazioarteko Txapelketa- Biotopo babestua da Leitzarango
Norakoa: rekin. Zezen-plaza duten Gipuzkoako harana, garrantzi eta edertasun
Donostia-Andoain-Tolosa handiko birika berdea. Naturarekin
Irteerak:
herri urrietako bat da Tolosa. Larun-
bat goizetan bertaratzea zerikusia duten jarduera ugari
Gipuzkoa Plazan (Donostia). burutu daitezke bertan.
••• gomendatzen dizuegu, animazio
handiko azoka egiten baita. erastegi, Gipuzkoako XVIII.
Konpainia:
Tolosaldea (Tel.: 943 65 06 21) B mendean Nafarroarako bide
nagusia izan zenaren ibilbideari
Norakoa:
Tolosa-Berastegi. jarraituz, Gipuzkoako azken herria
Irteerak:
San Frantzisko elizaren aurrean (Tolosa)
Zer ikusi
Leitzarango biotopo babestua Tolosako jauretxeak

Konpainia:
Renfe aldirikoak (Tel.: 902 24 02 02)
Norakoa:
Donostia-Brinkola

Turismo
Bulegoak
Tolosaldea Tour
• Tel.:
943 69 74 13
• Fax: 943 67 62 13
• tour@tolosaldea.net
• www.tolosaldea.net Nafarroatik Andoaineraino, Leitzaran ibaiak haran es- Tolosan barrena, bata bestearen ondoan ageri dira
Andoaingo turismo- tu bat zeharkatzen du, cromlech, trikuharri eta behi- jauregi eta oinetxeak. Horietako batek, XVII. mende-
informazioko gunea nolako burdinolen hondakinak ezkutatzen dituena. an eraikitako Aranburu jauregiak, euskal barrokoa-
• La Salle Etorbidea, 6 Martin arrantzalea, uhandre piriniarra eta ur-ipurtatsa ren ezaugarriak erakusten ditu. Mende berekoa da
• 20140 Andoain dira natura-gune honetako biztanleetariko batzuk. Idiakez jauregia, Samaniego alegilariaren bizileku
• Tel.: 943 59 04 09 Plazaolako antzinako trenbidearen tunel arteko bidea izandakoa. Tolosako gainerako eraikin bitxi ugarien
• Fax: 943 30 42 23 zikloturistek eta xendazaleek erabiltzen dute orain. artean, nabarmenak dira Andia dorretxea, Atodo
• infoturismo@andoain.org jauregia, Iturriza jauregia...
1

1. Atzean, Txindoki gailur


enblematikoa. 1.346 metroko
da. Leitzarango haranean, lautada eutsi diete. Oinetxea (antzina dorret- garaiera du eta Euskal Herriko
batean, dago. Errege Bideak hiri- xe eta gaur egun jauregi dena), erro- hainbat txokotatik ikusten da.
egitura baldintzatu du eta, ondorioz, ta, burdinola, zubia, Gurutzeta, Dola-
herriko kale bakarra hirigunetik eta rea, zurezko urtegi-horma, Belengo
Leitzaran ibaiaren goi-ibarrean
sakabanatuta dauden bidexka
ermita, Errementaria, etab.
Zorionez, Igartzak eraikin eta
Ba al zenekien...?
desberdinetatik urruntzen da. azpiegitura hauetako gehienak > … Felix Maria Samaniego alegilari
Herriko enparantza XVIII. mendean gorde dituenez, historian zehar ospetsuak Tolosako alkate eta
berritu zen eta bertan ikusi beharre- ibilbide bat egitea eta egungo Gipuz- epaile gisa jardun zuela garai
koak dira San Martin Parrokia eta koako gizartea ondorio izan duten batez?
Udaletxea (XVIIIm.) aurrealdean na- hainbat eboluzio-prozesu ulertzea > … Tolosa Gipuzkoako hiriburua
gusitzen den armarri polikromatua- ahalbidetzen digute. izan zela, harik eta duela mende
rekin. Inguruan zenbait etxe eta do- baltzisketako auzoa da baserri- eta erdi, 1854an, hiriburutza behin
rre interesgarri daude. San Martin
Toursekoaren parroki elizak gurutze
A giroko Larraitz. Txindoki
mendiaren magalean dago, eta
betiko Donostiara lekualdatu zen
arte?
latindarreko oinplanoa du, gurutza- Aralarko parke naturalerako sarrera
durarekin, eta azpimarratzekoa da nagusietako bat ere bada. > … Inguruko arte-lanik handienak
euskal eskultore handietako batek, 24 metroko garaiera duela? Nestor
Egun-pasarako egokitutako zelai Basterretxeak Beasaingo Arriaran-
Anbrosio Bengoetxeak egindako zabal batean dago, jatetxez
erretaula. go urtegirako diseinaturiko
inguratuta, Larraizko Erremedioetako hormigoizko eskultura bikoitzaz ari
Larreko San Lorentzo, San Andre Mariaren ermita. Tradizioaren gara, hain zuzen ere.
Sebastian eta San Anton ermitak le- arabera, mirarigilea da bertan
ku estrategikoetan daudenez, he- gurtzen den Ama Birjina. > … Duela hamarkada bat trenek
rriaren eta, bereziki, Errege rdizia Monumentu Multzo Histori- handik pasatzeari utzi bazioten
Bidearen ikuspegi zabala dute.
easainen Igartza Monumentu-
O ko izendatua izan den alde zahar
eta hirigunea, erdi aroko planta duen
ere, Ormaiztegik ‘bizia barkatu’
diola 1864az geroztik herria zehar-
B multzoa enklabe historiko
nagusia da, herriaren finkapen-
kale estuz osatutako espazio bat da;
bertako merkataritza-jarduera bizi-
katzen duen burdinazko
zubibideari, eta zubi haren egilea
ereduaren lekuko xehea. XV. bizia da eta zenbait eraikin ikusi Alexander Lavalley izan zela, Eiffel-
mendetik gaur egun oraindik ere beharrekoak, besteak beste, parroki en aurrekoa?
gordetzen diren eraikinek beren eliza, udaletxea, Zabala, Abaria eta
arteko espazio-erlazioei eta funtzioei Barrena jauregiak, Muxika Dorretxea

Gorrotxategi Gozogintza museoa Topic. Tolosako Txontxongiloaren Ordiziako azoka


(Tolosa) Nazioarteko Zentroa

Jose Maria Gorrotxategi gozogile tolosarrak bilduma Tolosako Txotxongiloen Nazioarteko Zentroa txotxon- Ordizian astero-astero egiten den azokak nekazari-
berdingabe bat osatu du, gozogileek mendez men- giloaren arteari buruzko zentro integral bakarra da Eu- tzako eta abeltzaintzako produktuen saltzaile eta
de txokolatea, izozkiak, pastelak, karameluak eta ropa mailan eta panpina horien bilduma aipagarria ja- erosleak biltzen ditu, asteazkenez, zutabe handien
bestelako gozokiak prestatzeko erabili izan dituzten sotzen du, mundu guztikoak eta teknika ezberdinez artean. Hitzordu hori sasoiko produktuak aurkezteko
teknikak eta lanabesak erakusten dituena. eginak. Aldi baterako erakusketak egiteko gune bat eta salneurriak finkatzeko erreferentzia nagusia iza-
ere badauka zentroak, txotxongiloaren munduko al- tera heldu da.
derdi bereziak erakutsi ahal izateko.
26 T X I N D O K I I N G U R U A N

eta Urdanetari eskainitako erain nekazaritzari eta burdin-


Nola iritsi? monumentua. Z meatzeak, zura, ikatza, etab.
bezalako natur baliabideen
DONOSTIA - ORDIZIA - BEASAIN - Halere, Ordiziak duen ezaugarririk
ORMAIZTEGI - ZERAIN - SEGURA - erakargarri eta interesgarriena ustiapenari loturik egon da beti.
ZEGAMA - IDIAZABAL bertako produktuen azoka da, XI. eta Herriaren proiektuak Zeraingo Parke
XII. mendeetatik egiten dena. Urteko Kulturala izena du. Ondare aberatse-
an eta kalitatezko nekazaritza-
asteazken guztietan izaten da eta produktuen sustapenean oinarrituta,
asteroko honi beste azoka berezi bat- Zeraingo biztanleek natur eta giza
N1- Donostia Gasteizko norabidean zuk gehitzen zaizkio, esaterako paisaiaren alde lan egiten dute.
Idiazabal gaztari eskainia, erdi aroko Bisita gidatuak egin daitezke Museo
azoka, Gabonetakoa eta, guztietan Etnografikora, 1711. urteko
Konpainia: aipagarriena, iraileko Euskal kartzelara, Aizpeako interpretazio
Pesa (Tel.: 902 10 12 10) Jaietakoa. Ordiziako azoka oso zentroa eta Meatze-gunera, eta
Norakoa: garrantzitsua da bertako produktuen Larraondoko Zerrategi hidraulikora.
Donostia - Ordizia - Beasain - Ormaiztegi. eskaintzan eta eskaeran; izan ere, egura, XIII. mendeko herri honen
Irteerak:
Pío XII. Plazan (Donostia).
•••
bertan ezarritako prezioak dira
Euskal Herri osoko kotizazioetarako
S alde zaharra Monumentu Multzo
izendatu zuten. Erdi aroko xarma
Konpainia : erreferentzi gisa hartzen direnak guztia gordetzen du eta herrian
Goierrialdea (Tel.: 943 88 59 69) astean. Euskal kulturan elikadurak
Norakoa : zehar aipatzekoak dira jauregiak:
Beasain -Ordizia - Idiazabal -Zegama - duen garrantziaren inguruan sortu Gebara (XV. mendea), Ardixarra (XVI.
Segura- Zerain zen 2005ean Delikatuz, Gastronomia, mendekoa, Erdi Aroko Interpretazio
Irteerak : Elikadura eta Nutrizio Interpretazio Zentroa dauka) eta Lardizabal (XVIII.
Ordizia eta Beasain Zentroa. Hau era berean, Goierriko mendea) gaur egun udaletxea dena,
Interpretazio Zentroa da. bai eta Jasokundearen Ama Birjina
Konpainia:
Aldiriko RENFE (Tel.: 902 24 02 02) 1
Norakoa:
Donostia-Brinkola
Irteerak:
Ipar geltokian (Donostia).

Turismo
Bulegoak
Idiazabal
• Nagusia, 37. 20213 Idiazabal
• Tel.: 943 18 82 03
• info@idiazabalgaztarenmuseoa.com
• www.idiazabalgaztarenmuseoa.com
•••
Ordizia
• Barrenetxe Etxea. Santa María kalea, 24.
• Tel.: 943 88 22 90
• turismo@ordizia.org
• www.delikatuz.com
•••
Ormaiztegi
• Zumalakarregi Museoa.
Iriarte Erdiko Baserria. Muxika egurastokia, 6. 1. Oria ibaiaren ezkerraldean altxatzen da
• Tel.: 943 88 99 00 Tolosa, Gipuzkoako historian erro
• mzumalakarregi@gipuzkoa.net sakonak dituen hiribildua.
• zm.gipuzkoakultura.net
•••
Segura
• Ardixarra Etxea. Kale Nagusia, 12.



20214 Segura.
Tel.: 943 80 17 49 / 943 80 10 06
turismobulegoa-segura@telefonica.net
Zer ikusi
• turismo.segura@udal.gipuzkoa.net Zumalakarregi museoa
• www.seguragoierri.net Igartzako monumentu-multzoa
••• (Beasain) (Ormaiztegi)
Zegama
• Andueza Etxea. 20215 Zegama
• Tel.: 943 80 21 87
• aizkorribidean@aizkorri.net
• www.egurmuseoa.com
•••
Zerain
• Herriko plaza z/g. 20214 Zerain
• Tel.: 943 80 15 05 • Faxa.: 943 80 16 06
• turismobulegoa@zerain.com
• www.zerain.com
•••
* Goierriko bulego bakoitzaren kokapen eta
ordutegia, bere museoaren berdina da.

Goitur
Goierriko garapen eta promozio turistikorako
elkartea.
(informazio e-mail edo telefonoz bakarrik) Igartza jauregia (XIII. mendekoa, hainbat berreraiki- Karlisten buruzagi nagusiaren figura abiapuntu gisa
• Industrialdea Pab. 18. 20240 Ordizia tze-lan izan dituen arren) Erdi Aroraino bidaiatzeko harturik, XIX.mendeko gipuzkoar gizartea nolako zen
• Tel.: Tel.: 943 16 18 23 aukera ematen duen eraikin-multzo baten erdigunea azaltzen duen erakustokia dugu Iriarte Erdikoa etxea.
Mugikorra: 610 40 51 49 da. Errota hidraulikoa, burdinola, sagardoa egiteko Tomas Zumalakarregik bertan igaro zuen bere
• Faxa.: 943 88 38 50
dolarea eta eskulangileen behinolako etxebizitzak haurtzaroa, eta hori oinarritzat hartuta, bertan
• goierri@goierriturismo.com
gaur arte kontserbatu dira Igartzan. kokatzen da gaur egun Zumalakarregi Museoa.
• www.goierriturismo.com
www.igartza.net zm.gipuzkoakultura.net
T X I N D O K I I N G U R U A N 27

ere (XVI. mendea), euskal gotiko erakargarri, Egurraren interpretazio-


estilokoa. zentroa basoa eta zuhaitzak ikuspegi
egama, Aizkorri-Aratz Parke Natu- ezberdin batetik ikusteko aukera
Z ralaren atarian kokatua dagoen
nekazal giroko herrixka dugu. Inguru-
ematen duena, San Martin zaindari
duen eliza. Bertan daude Gipuzkoako Natura
ne honetan egonik, natura-gune
honekin hartu-eman estua izan du
gurutzerik zaharrena den Aizkorriko
gurutzea eta Tomas Zumalakarregi guneak
karlisten jeneralaren mausoleoa eta
betidanik Zegamak eta hori dela-eta, Intxaustiko errota, buztina eta berniza
egun kultura- eta natura-ondare abe- ehotzen ziren Gipuzkoako errota Aralarko Natura
ratsaren jabe da. Zegamako lurretan bakarra.
natura basatienaren adierazle diren Parkea
diazabal.Tradizionalki artzaintza
Aizkorri mendizerrako tontorrik
garaienak nahiz baserri inguruko I izan da Idiazabalgo lanbide
nagusietako bat. Jatorrizko
txoko gizatartuak aurki ditzakezu
natura- eta kultura-ondare honen izendapena duen "Idiazabal gazta"
adierazle. Halaber, ezin ahaztu baso Euskal Herriko produktu
ilunetan barrena Zegamatik San adierazgarrienetariko bat da eta
Adriango koba famaturaino nazioartean ospe onekoa izatera
iritsi den arte. Arrazoi horiek guztiak
bideratzen gaituen Erdi Aroko direla eta, Artzainaren Monumentua
galtzada zaharra ere. Ibilbide eraiki da herrian eta Gaztaren
eskaintza zabala beraz Zegamak Interpretazio eta Dastapen Zentroa,
eskaintzen dizuna! bertan gazta nola egiten den ikusi
Zegama inguruak ez ezik, herri- eta Artzainaren Txabola bisitatzeko
guneak berak ere baditu hainbat txoko aukera dago.

2 Ekialdetik mendebaldera zabaltzen


da, 20 km inguruko luzeraz, eta
900/1000 metroko batez besteko
garaitasunean. Txindoki da
Gipuzkoak eta Nafarroak partekatzen
duten kareharrizko mendigune honen
ikur-gailurra. Haitzarteak eta larreak
dira nagusi paisaiaren parte
garaietan. Zati handi bat estaliz,
ordea, baso zabalak aurkituko ditugu,
nagusiki pagadiak, Akaitz-Sastarri eta
Lizarrustikoak kasu, eta artadiak,
Itaundieta-Leizadikoa kasu. Urak
kareharrizko materialengan egin duen
eraginak leize, iturburu eta lurpeko
ur-laster ugari sorrarazi ditu. Ingurune
honetan artzaintza (ardi latxa) da
jarduera nagusia. Bestalde, antzina-
antzinatik izan da gizakiaren bizileku,
2. Zaldibiako udalerri txikiak baserri ederrak ditu
ezaugarri, 70 inguru, baita inguratzen duten
eta horregatik aurkitzen dugu hemen
pasaia natural zoragarriak ere. Euskal Herriko trikuharri-
kontzentrazio ugarienetariko bat.
Aukera dugu turismo aktiboa egiteko,
mendi-ibilaldiak, etab.

Segurako alde zaharra Goierriko Interpretazio Zentroa eta • Informazioa: • Kokalekua:


Gastronomiaren Interpretazio Zentroa Lizarrusti - mendilerroa Gipuz-
Parketxea. koako hego-
Aralar Parke Natu- ekialdean dago,
raleko Informazio Nafarroarekiko
Gaztelako errege Alfon- Bulegoa. mugan. Gipuzkoa-
tso X.ak fundatu zuen San Gregorio ko mendi-eremu
Segura, XIII. mendeko auzoa, garrantzitsuenetari
herri honen alde zaharra
elkargunea 12. ko bat da.
Monumentu Multzo izen-
datu zuten. Erdi aroko 20211 Ataun. • Azalera:
xarma guztia gordetzen 10.956 Ha.
du eta herrian zehar Irekita
aipatzekoak dira jaure- asteartetik • Sarbideak:
giak: Gebara (XV. men- igandera: Ataun (Lizarrusti
dea) gaur egun udaletxea
dena, eta Jasokundeko 10:00 - 20:00 eta San Gregorio),
Andre Mariaren eliza Zentro hau bisitatuz Goierriko eskualdeko errealitate osoa Zaldibia,
(XVI. mendea), euskal ezagutzeko aukera izango duzu: historia, natura, tradizioak, Abaltzisketa
gotiko estilokoa. Bertan ibilbideak eta informazio guztia herriz herri. D’Elikatuz Goie- (Larraitz),
dagoen erretaula Monu- rriko Interpretazio Zentroa eta elikadura eta gastronomia gu-
mentu Historiko-Artisti- nea. Gainera, bertan dastamenari eta osasunari eskainita- Amezketa eta
koa izendatu dute. ko txokoa aurkituko dugu. Elikaduraren eta nutrizioaren Bedaio.
ezaugarri nagusiak erakusten dira, bertako betiko produk-
tuen elikadura-balioen alde eginez.
28 T X I N D O K I I N G U R U A N

Agenda 1

Jaialdiak, Ekitaldiak eta Azokak


Urtarrila • Lazkao: - Astotxo eguna
Otsaila • Tolosa: - Zuhaitz eguna
Martxoa • Tolosa: - Abere-azoka.
- Lore eta landareen azoka
• Segura: - Udaberriko lore eta landareen azoka
• Ordizia: - Artzain Eguna: Gaztaren kanpaina berriaren aurkezpen-azoka
• Idiazabal: - Transhumantzia 2
Apirila
• Segura: - Aste Santuko prozesioak
Maiatza • Andoain: - Lore eta landareen azoka
• Idiazabal: - Gaztaren eguna, eta artzaintzarekin lotura duten hainbat jarduera
Ardien ile-mozketaren erakustaldia
• Ordizia: - Erdi Aroko azoka. Eskulan-gintzako produktuen eta elikagaien erakusketa
• Zerain: - Bi izarreko nazioarteko raida
Ekaina • Tolosa: - San Joan. Ekainaren 24an
- Nekazaritza-azoka. Zaindariaren omenezko jaiak eta San Joan azoka
- Nekazaritza ekologikoaren erakusketa
• Andoain: - Nekazaritza- eta eskulangintza-azoka 3
• Segura: - Euskal Herriko dantza solteko Txapelketa
Uztaila • Ordizia: - Txirrindularitza: «Villafranca» proba
• Ataun: - Organo Barrokoaren Jaialdia
Iraila • Tolosa: - Garagardo Azoka.
• Zerain: - Gipuzkoako nekazaritza ekolo gikoaren azoka. Eskulangintza-lantegiak
• Ordizia: - Nekazaritza- eta abeltzaintza- azoka. Euskal Jaiak
Pirineoetako arraza duen Gipuzkoako azienda lehiaketa
• Segura: - Hegazti-azoka
• Ibarra: - Piperraren Azoka
• Asteasu: - Nekazaritza eta Abeltzaintza Azoka
Urria • Andoain: - Eskulangintza- eta mikologia-azoka 4
• Tolosa: - Abere-azoka
- Tolosako Nazioarteko Abesbatzen Lehiaketa
- «Tolosa Goxua»: gozogintza-lehiaketa eta -azoka
• Ormaiztegi: - Abere-azoka
• Zizurkil: - Nekazaritza eta Eskulangintza. Azoka berezia
• Ordizia: - Artisautza Azoka
Azaroa • Ataun: - Jentilen Etorrera
• Tolosa: - Babarrunaren Astea.
- Nazioarteko Txotxongilo Jaialdia.”Titirijai”.
• Ordizia: - Nekazaritza-azoka. Arabako Errioxaren Astea
- Musika Barrokoaren Jaialdia
• Zegama: - Nekazaritza-, abeltzaintza- eta eskulangintza-azoka 1. Azoketako giro ezin hobea.
- Gipuzkoako eta Arabako artzainen ardi latxaren gazta- lehiaketa
• Ormaiztegi: - Eskulangintza-azoka. Nekazaritza-azoka 2. San Nikolas txiki.
Abendua • Tolosa: - Eskulangintza-azoka; Gabonetako azoka 3. San Joan eguneko Bordon
- Txuletaren Festa Dantza.
• Ordizia: - Abeltzaintza- eta nekazaritza-azoka eta -erakusketa. Gabonetako azoka 4. Tolosako asteroko azoka.
• Segura: - San Nikolas txiki (abenduaren 6an)

Ormaiztegi
Turismo Aktiboa - Bº Elbarrena, z/g. 20247 Zaldibia
- Tel.: 943 88 05 76 / 629 48 78 68
- alarpezalditegia@hotmail.com • Zumalakarregi Museoa zein Ormaiz-
Museoak
tegiko Trenzubi Ospetsura bisita gida- Zumalakarregi Museoa
Uretako Aktibitateak • Pottok tuak. Egunero, urte osoan zehar.
- Tel.: 943 69 27 28. - 20159 Zizurkil Taldeak, aurrez erreserba eginez. 943 - Iriarte erdikoa etxea.
Piraguismoa Muxika egurastokia, 6.
Xendazaletasuna, mendiko 88 99 00 telefonoan.
• Kaxkardi 20216 Ormaiztegi
- 104. posta-kutxa
bizikleta Tolosa - Tel.: 943 88 99 00. Faxa: 943 88 01 38
• Club Alpino de Tolosa - mzumalakarregi@gipuzkoa.net
- Gudari, 5. Tolosa. Tel.: 943 65 27 89 • Ibilbidea: Monumentuak, Museoak, - zm.gipuzkoakultura.net
Aireko Aktibitateak Eskulangintza-lantegiak.
• Lizarrusti parketxea - Egunak eta iraupena: urte osoan - Ordutegia:
Globo aerostatikoa - Aia auzoa, 2 - 20211 Ataun zehar, hitzordua eginez, ordubete. Asteartetik ostiralera: 10:00etatik
• Aidean - Tel.: 943 58 20 69 / 669 67 25 75 13:00etara / 15:00etatik 19:00etara.
- Berria Kalea,28, 4º. Segura Larunbat eta igandetan: 11:00etatik
Argibideak: Turismo Bulegoak
- 20150 Amasa- Villabona • Alde Zaharra. Urte osoan zehar. 14:00etara / 16:00etatik 19:00etara.
- Tel.: 943 69 13 71 - Ardixarra Etxea Itxita: astelehen eta jaiegunetan
- aideangloboa@hotmail.com
Globo-hegaldiak
Bisita gidatuak • Jasokundeko eliza.
- Erdi Aroko Interpretazio Zentroaren Museoak ondorengo zerbitzuak
Ataun: ordutegia ikusi. eskaintzen ditu erakusketa iraunkorraren
• Irteerak Villabonatik: osagarri: bisita gidatuak, XIX.mendean
- Tel.: 607 591 371 (Urko) • Aralar Parke Naturalera bisita Zerain murgiltzeko jolasak, artxibo historiko
Lizarrusti Parketxea osatua, belaunaldi-arteko mintegiak,
- Aia auzoa, 2 - 20211 Ataun • Zerain Parke Kulturala: Larraondoko
Lurreko Aktibitateak zerrategia eta Aizpeako meatze- asteburuetako Familientzako ekintzak,
- Tel.: 943 58 20 69 / 669 67 25 75 Ormaiztegiko Trenzubi ospetsura bisita
- Urtarrilean itxita gunea. Egunak: urte osoan zehar,
Golfa larunbat, igande eta jaiegunetan gidatuak, etab. luze bat.
Idiazabal eguerdiko 12:00etan. Iraupena: 2
• Goiburu Golf
ordu.
Zuraren Interpretazio
- San Esteban z/g. 20140 Andoain • Gaztaren Museoa, Artzainaren Zentroa
- Tel.-Faxa: 943 30 84 45 Txabola eta Aranburu baserria. • Zeraingo etnografia-museoa eta
- www.goiburugolf.com - Anduetza Etxea. 20215 Zegama
- goiburu@goiburugolf.com • Ordutegia: Astelehenetik ostiralera: 1711ko kartzela. Urte osoan zehar, - Tel./Faxa: 943 802 187
10:30 - 12:30; Asteburuetan eta jai astelehenetik igandera.
• Golf Oianguren egunak: 11:00 - 14:00 eta 16:00 - Ordutegia eta iraupena: 15 minutuko - aizkorribidean@aizkorri.net
- Oianguren Aisialdi Gune Publikoa 19:00. Gabonak, Aste Santua eta diaporama, 45 minutuko bisita muse- - www.egurmuseoa.com
- Oianguren Parkea, z/g. Uztailetik Irailera: 10:30 - 13:30 eta oari. - Ordutegia: Astelehenetik ostiralera
- 20240 Ordizia. Tel.: 943 88 66 20 15:30 -18:30 10:30-13:30 / 15:30-18:30 (astelehen
- www.oianguren.com Zegama goizean itxita)
Ordizia - Asteburuetan eta jaiegunak: 9:30 -
Hipika • San Adrianera bisitaldia 14:00 eta 16:00 - 19:00.
• Alde zaharra. Urte osoan. Urte osoan.
• Lazkaomendi Hipika Kluba • D’Elikatuz zentroa. Urte osoan. Argibideak: Turismo Bulegoak
T X I N D O K I I N G U R U A N 29

Bilduma honen helburua, gure basoak


eta bertako zuhaitz mota guztiak ezagu-
taraztea da. Zentro hau 2003ko Urrian
ireki zen eta bertan, Euskal Herriko
batez gain, beste hainbat gairi buruzko
informazioa ere ematen da: Erdi Aroko
Historia, Donejakue Bidea eta Erdi Aroko
hirigintza, gizarte eta arkitekturaren gaine-
Ihesaldia
ko ezaugarriak.
basoetan aurkitu daitezkeen 173 enbor
ezberdinak ikusi daitezke.
D’Elikatuz
Zumalakarregiren ibilbidea
Gozogintza Museoa - Santa María, 24. 20240 Ordizia.
- Lechuga 3. 20400 Tolosa - Tel.: 943 88 22 90.
- Tel.: 943 69 74 13. Fax: 943 67 62 13 - delikatuz@ordizia.org
- tour@tolosaldea.net / - www.delikatuz.com
xaxueta@gorrotxategi.com - Ordutegia: astelehenetik ostiralera
- www.gorrotxategi.com 10-13 / 16-19. Asteburuetan 11-14 /
www.tolosaldea.net 16-19.
- Ordutegia: Aurrez eskatuta irekitzen dute, • Goierriko Interpretazio Zentroa:
astelehenetik larunbatera, 9:30-13:30 / Hurrengo atalak garatzen dituen gunea:
15:30-19; Igandetan, 10:00- 14:00. Natura (Goierriko ingurune eta baliabide
naturalak ezagutzera ematen dira), tra-
Jose Mª Gorrotxategik, 1981. urtean, dizio eta folklorea (dantza, fedea edota
XVII. mendeko XAXU gozotegi zaharra artisautza bezalako adierazpen tradizio-
eraisten ari zirenean, herrien historian nalak), arte eta historia, Goierriko ibilbi-
etnografiak duen garrantziaz oharturik, deak.
Gozogintza Museoa sortzea erabaki
zuen, urteetan han gordetako lanabese- • Gastronomiaren Interpretazio
kin. Une horretatik aurrera bilduma pix- Zentroa:
kanaka osatu zuen elektrizitatea iritsi arte Bi gai ezberdineko atalez osatzen da (eli-
ezkogintzan eta gozogintzan erabilitako kadura munduan eta Euskal Herriko
lanabes desberdinekin. gastronomia denboran zehar) eta era elizan, eta Zubi Zarrak ere
askotako edukinez: zer dira elikagaiak?, bisita merezi du.
Larraulgo Museo behar-beharrezko substantziak, naturatik
Etnografikoa platerrera, nola prestatu, ondo jatea osa- N-1 errepideari jarraituz,
- Larraulgo Plaza. 20159 Larraul suntsua da, bertako produktuak, azo- mapan jadanik elkarri lotuta
- Tel.: 943 69 74 13. Fax: 943 67 62 13 kak, euskal sukaldaritza, elkarte gastro- ageri diren bi herri aurkituko
- tour@tolosaldea.net / nomikoak eta sagardotegiak.
larraul@udal.gipuzkoa.net
ditugu: Ordizia eta Beasain.
Idiazabal gaztaren interpre- Asteazkenetako azokagatik
- www.tolosaldea.net tazio eta dastatze
- Ordutegia: Aurrez eskatuta irekitzen dute, zentroa ezaguna da Ordizia .
astelehenetik larunbatera, 9:30-13:30 / - Kale Nagusia, 37 bajo. Ikusteko modukoa da, hala-
15:30-19; Igandetan, 10:00- 14:00. - 20213 Idiazabal Txindoki mendiaren (1.346 ber, Barrena jauregia, egun-
Museoa osatzen duten pieza gehienak - Tel.: 943 18 82 03 metro) soslai berezia go kutura-etxea. Beasainen
landa-munduari dagozkio: laiak eta gol- - info@idiazabalgaztarenmuseoa.com Tolosaldeko eta N-1 errepi- , berriz, Igartzako monu-
deak, gurdi eta erremintak, garigarbitze- - www.idiazabalgaztarenmuseoa.com
deak zeharkatzen duen mentu-multzoa nabarmen-
ko makina, dolarea, eltzeak, kutxak, - Ordutegia: Aste Santua, uztaila,
azpila, etab., hain zuzen, bizitokia, janaria abuztua eta Gabonak. Astelehenetik
Goierriko herri askotatik be- tzen da. GI-632 errepidetik
eta jantziak ziurtatzeko egin behar zen ostiralera: 10:30-13:30 eta 15:30- gizta daiteke. Beste ardatz Ormaiztegiraino jo de-
lan amaigabearen lekukoak. 18:30. nagusi bat Tomas zakegu, bertan ditugu-eta
Zeraingo Kultur Parkea Asteburu eta jai egunetan: 11:00 - Zumalakarregi jeneral karlis- zubibide ikusgarria eta
14:00 eta 16:00 -19:00
- Zeraingo Turismo Bulegoa. Irailetik ekainera. Astelehenetik ostira- taren oroitzapena da, bere- Zumalakarregi Museoa.
Herriko plaza, z/g. 20214 Zerain lera: 10:30 -12:30 ziki nabarmena Ormaiztegin GI-3572 errepideak
- Tel.: 943 80 15 05. Faxa: 943 80 16 06 Asteburu eta jai egunetan: 11:00 - eta Zegaman. Segurara eramango gai-
- turismobulegoa@zerain.com 14:00 y 16:00 -19:00
- www.zerain.com Artzaintzaren mundua aztertzen du Lehendabiziko geldialdia tu. Herrigunean etxetzar za-
zentroak, antzinatetik gure egunetara. Tolosan egingo dugu. harrak mantendu dira, bai
• Herri Museoa Europako hainbat gazta aurkezten
- Ordutegia: Astelehenetik ostiralera, Udazkenean egiten den eta harresiaren hondakinak
ditu, eta herriko gaztandegi batean
10:30-13:30 / 15:30-18:30. Idiazabal gazta nola egiten den berta- Nazioarteko Abesbatzen ere. Harrigarria da
Asteburuetan, 11-14 / 16-19. tik bertara ikusteko aukera ere Lehiaketa da bertako kultu- Jasokundeko Andre
Zeraingo nekazari herriak eskaintza inte- eskaintzen du; Zentroan bertan gazta- ra-mugimendu handiaren Mariaren elizak duen erre-
resgarria egiten dio bisitariari: museo dastatzea egin daiteke.
etnografikoa, eta Zerain herriaren historia
erakusgarririk onena. taula churriguereskoa.
eta garapena azaltzen duen diaporama
Leitzaran Bisitarien Etxea: Tingladoko merkatua edota GI-2637 errepideari jarraituz
Uraren interpretazio Zentroa –
bat; XVII. Mendeko kartzela; Arrantza eskola Santa Maria, besteak beste, gero, Zegama , aurkitu-
Larraondoko zerrategi hidraulikoa, gaur parrokia-eliza Oria ibaiari ko dugu, Aizkorri mendika-
egun ere martxan dagoena. - Leizotz auzoa, 48.
(Leitzarango bailaratik sarrera) begira dagoen hiribilduaren tearen magalean. San
• Aizpeako Interpretazioa Zentroa. - Parque rural Otieta. 20140 Andoain erakargarri batzuk baino ez Martin parrokia-elizan,
Orain dela gutxi basoberritutako - Tel.: 943 30 09 29
Aizpeako inguruak, kiskalketa labe zilin- dira. Hurrengo herriak, mausoleo bat dago Tomas
- centrovisitantesleitzaran@leitzaran.org
driko batzuk ikusteko aukera ematen dio - www.leitzaran.org Alegiak , Kristo gotiko Zumalakarregiren gorpuz-
bisitariari. - Turismo-ekipamendu honen bi helbu- interesgarri bat du ikusgai kiekin, jeneral karlista
- Ordutegia: Asteburuetan eta jai egune- ru ditu: alde batetik, bisitariak Leitzaran San Joan Bataiatzailearen Zegaman zendu baitzen.
tan: 11:00 - 14:00 eta 16:00 - 19:00 ibaiaren biotopo babestuaren
Beste egunetan: aurretik hitzartu behar. garrantziaz kontzientzia hartzea eta,
bestetik, iraunkortasun-irizpideei eutsi-
Erdi Aroko Interpretazio ta, arrantza kontinentalari balio
Zentroa ematea.
- Casa Ardixarra, Mayor 12 Topic Tolosa (Tolosako
20214 Segura. Txontxongiloaren Nazioarteko
- Tel.: 943 801749 Zentroa)
- turismobulegoa-segura@telefonica.net
- www.seguragoierri.net. - Emeterio Arrese, 2
- Tel.: 943 65 04 14
- Ordutegia: 11:30 - 13:30 eta 15:30 - - Fax: 943 69 80 28
17:30. Asteburuetan eta jai egunak: 11:00 - www.topictolosa.com
- 14:00 eta 16:00 - 19:00. Europan Txotxongiloen arteari buruz
Interpretazio zentro hau Ardixarra etxean dagoen zentro integral bakarrak
dago kokaturik. Etxe hau antzinakoa da, txotxongiloen erakusketa nabarmena
Gipuzkoako zaharrenetariko bat. Eta, gaine- du erakusgai. Hainbat herrialdeetatik Alegia
ra, Segurako historiari buruzko diaporama ekarritakoak ikus daitezke, baita tekni-
ka desberdinak erabilita sortutako pie-
zak ere.
Santu bat, Ignazio Loiolakoa, kolonizatzaile bat, Miguel Lopez de Legazpi,
eta bardo bat, Jose Maria Iparragirre, Gipuzkoaren bizkarrezurra den Urola
ibaiaren ondoan bizi izan ziren. Tenplu, monumentu, natura-gune eta
landa-inguruneek osatzen dute lurraldearen bihotza.

Gipuzkoaren bihotza
mendera garamatza dio paisaiak burdinoletako jabeen
Nola iritsi?
XI. Legazpin burdinaren
historiak, garai haietan mendietan
oinetxeei, pagadi lepatuei, presei
eta ubideei esker. Garai haietara
DONOSTIA- LEGAZPI - kokatzen ziren haizeolen eskutik. eramango zaitu Mirandaolako bur-
ZUMARRAGA - URRETXU - XIII. mendean, Urola ibaiaren dinolako ikuskizunak ere, bertan
EZKIO-ITSASO ertzetara jaitsi ziren burdinolak egiazko olagizonak ikusi ahal izan-
uraren indarra baliatu ahal go dituzu-eta burdina XV. mendean
izateko. XV.erako, 20 burdinola egiten zen bezalaxe lantzen.
zeuden lanean, artzaintzari eta Ibilbide honetako zati da, halaber,
N1- Donostia Gasteizko norabidean, nekazaritzari uko egin gabe Idiazabal Gazta nola egiten den
irteera Ormaiztegin, ondoren GI-632 betiere. Ibaiaren indarrak eta erakusten duen Telleriarteko
errepidetik Zumarragara joateko eta inguruko mendi, baso eta Artzaintzaren Ekomuseoa, eta
GI-2630 errepidetik Legazpira belardiek sorrarazi zuten okintzari buruzko erakusketa
joateko. Burdinaren Harana; burdinolek, iraunkorra hartzen duen
A-8 autobidea (bidesaria) (E-70) presek, ubideek, meatzeek, Brinkolako Ogiaren Txokoa.
Donostia- Bilborako norabidean. labeek, tailerrek… Hiri- eta landa-
Irteera Zumaian, ondoren GI-631 giroaren arteko elkarbizitzaren isla "Egun bat 50eko hamarkadan.
errepidetik Azpeitia, Azkoitia eta da, alegia. Hainbat ibilbidek zehar- Langileen ibilbidea". Langileen
Zumarragara joateko. katzen dute, eta Euskal ibilbideak ere denboran atzera
Burdinaren Museoan abiatzen dira eramango zaitu. Ez, ordea,
denak ere. antzinatera, iragan mendeko
Konpainia: 50eko hamarkadako langile-
Burdinolen ibilbidea: Urola ibaia familien bizimodura baizik.
Pesa (Tel.: 902 10 12 10)
da ibilbide honen ardatz nagusia. Industrializazioari atxikitako
Norakoa: Ibaiaren ondotik doan ibilbide
Donostia - Ormaiztegi - Zumarraga. atseginak burdinolen mundu hamabost toki lotzen ditu
Irteerak: magikoan eta paisaia ederrean ibilbideak: ekonomatoa,
Pío XII. Plazan (Donostia). murgiltzeko aukera emango dizu. medikuaren kontsulta, pentsioa,
Avda de la Libertad Antzinako handitasunari eusten langileen auzoak… Horrez gain,
bertatik bertara ikusi ahal izango
duzu nolakoak ziren garai haietan
Konpainia:
Zer ikusi
Renfe cercanias (Tel.: 902 24 02 02)
Legazpi dorretxea Antiguako ermita
Linea:
(Zumarraga) (Zumarraga)
Donostia-Brinkola.
Irteerak:
Ipar Geltokia (Donostia)

Turismo
Bulegoak
Urola Garaiko Eskualdeko
Turismo Bulegoak
• Mirandaola parkea, z/g
Telleriarte, z/g • 20230 Legazpi
Tel: 943 73 04 28
Fax: 943 73 31 63 Erdi Aroko dorretxe hau, «Jauregi Haundia» ere Antiguako Andre Mariaren ermita euskal ermiten
mirandaola@lenbur.com deitua, historia- eta arte-monumentua da. Bertan katedrala dela esaten da. Apaindura gutxiko eta
www.urolagaraia.com sortu zen Miguel Lopez de Legazpi, Filipinen koloni- babes-itxurako kanpoaldea badu ere, harritzekoa da
• Areizaga, 12 • 20700 Urretxu zatzailea. barrualdea, haritzaren egurrez egindako kasetoidura-
Tel: 943 25 06 81 estalki bikaina ikusiko baitugu bertan, haga, tirante,
Fax: 943 73 31 63 karel eta besoez osaturiko egitura konplexu bat.
turismo-uz@urretxu.euskalnet.net Historia - eta arte- monumentu hau Hiru Tenpluen Ibil-
www.urolagaraia.com bidearen parte da, Loiolako eta Arantzazuko santute-
giekin batera.
langileen etxeak barrutik, nolakoa gainean, naturaz inguraturik,
zen eskola, nolakoa kapera… Antiguako Ermita, txikia eta itxura
Toki horiek guztiek, noski, 50eko
hamarkadako giroari eusten diote,
soilekoa, altxatzen da. Bakarra da
bere estiloan haritzezko Ba al zenekien...?
eta ikus-entzunezkoen bitartez kasetoidura duen landa
ahalbidetzen dute garai haietako eraikuntzagatik. > ... Ignazio Loiolakoak bizimodu
familia, hezkuntza eta erlijio jauregitar eta militarra eraman zuela
rretxu, Zumarragaren alboan
girorako bidaia.
1997 urteaz geroztik ari da
U dagoen herria Joxe Mari
Iparragirreren, "Gernikako Arbola"
harik eta, Iruñeko Ziudadelan
zaurituta, dena uztea erabaki zuen
arte, erlijioa zabaldu eta Jesusen
LENBUR Fundazioa ondarearen kantaren sortzaile izandako Lagundia sortzeko?
gaineko etengabeko koblakariaren, jaioterria da, eta,
ikerketa-lanetan. Lan horren bere oroimenez, monumentu bat > ... Elgoibar eta Donostia arteko
emaitza da, alegia, Legazpi Euskal dago bertan. Alde zaharrean burdinbideko Aurrera 104 tren-maki-
Herri mailan burdinaren inguruko hainbat oinetxe, bost na Britainia Handian fabrikatu zutela,
kultur eta turismo erreferentzia kontinenteetako mila erakusgarri eta makina haren galdara, behin
nagusia izatera eraman duen baino gehiago biltzen dituen «erretiratuta», ura irazteko erabili
proiektu berritzailea. Mineral eta Fosilen Museo berezia zela, Burdinbidearen Euskal
eta elementu errenazentistak, Museoak berreskuratu zuen arte?
umarraga, Migel Lopez de
Z Legazpi Filipinetako
konkistatzaile ospetsuaren
gotikoak eta barrokoak dituen San
Martin de Tours eliz parrokia > ... Jose Maria Iparragirre, ‘Gernikako
nabarmendu behar dira. arbola’ idatzi zuen euskal koblakari
sorterria da; bere estatua plaza handia, Urretxun jaio eta bizi izan
nagusian ikus daiteke. Hirigunean zkio-Itsaso mendiz
udaletxea, estilo neoklasikokoa,
eta Gipuzkoan hain urriak diren
E inguratutako udalerria da. Bi
hirigune, Ezkio eta Itsaso,
zela, eta kale, plaza eta estatua
bana dagoela bertan, haren
dorretxeetako bat, Legazpi Etxea, elkartzean sortu zen. Inguru oroimenez?
aurkituko ditugu. Jasokundearen hartako paraje paregabeek, > ... Legazpi bezalako herri bat
Ama Birjinaren parroki elizak ermitek eta baserriek interes hamabost burdinola ere izatera
erretaula barroko eta neoklasiko handiko landa eta kultura eremua heldu zela eta horietako bat,
interesgarria du. Muino baten osatzen dute. Aipagarria da Mirandaolakoa, jardunean ikus
daitekeela gaur egun?
Igartubeiti baserria Ekainberri, Ekaingo haitzuloaren
(Ezkio-Itsaso) erreplika (Zestoa)

Baserria XVI. mendekoa da, eta mende bat geroago Ekain haitzuloa Paleolito garaiko labar-artearen
handitze-lanak egin zitzaizkion. Jatorrizko Igartubeiti erakusgarri bikaina dugu, UNESCOk Gizateriaren
etxetik egurrezko egituraren zatirik handiena eta Munduko Ondare izendatua. Bertako Madeleine
hagazko dolarea atxiki dira. Baserria berriztatua izan aroko pintura zoragarriak zaintzeko asmoarekin,
da, jatorrizko egoera errespetatzen eta garai hartako Ekainberri izeneko erreplika eraiki da, jatorrizko hait-
bizimoduaren atmosfera birsortzen saiatuz. zulotik 600 metrora. Ibilbidean sigi-saga, Ekaingo
bitxiak erakutsiko dizkigu, ordu erdiko ibilbidean:
(Argibide gehiago «Agenda» atalean) zaldien panela (labar-arte franko-kantabriar osoko
dotoreena), bisonteak, ahuntzak, hartzak...
32 G I P U Z K O A R E N B I H O T Z A

Nola iritsi? Igartubeiti baserria. Gipuzkoako zarraitz, mendigunearen


AZPEITIA - AZKOITIA Foru Aldundiak berreraiki zuen
baserri hori XVI. eta XVII. mendeko
Iaurkitzen
magalean kokaturik, Azkoitia
da eta bere buruzko
bere hasierako ezaugarrietan lehen erreferentziak XI.
oinarrituta eta, bere bitartez, mendekoak dira, “San Martin de
A-8 autobidea (bidesaria) (E-70) Donostia- bizimodu tradizionaletara hurbil Iraurgi” izenarekin. Ikustekoak
Bilborako norabidean. Irteera Zumaian, gaitezke.
ondoren GI-631 errepidetik Zestoa eta dira estilo gotikoa duen
Azpeitira joateko eta, ondoren GI-3174 zpeitia, Erlo mendiaren (1026 Jasokundeko Andre Mariaren
errepidetik Loiolara eta Azkoitira joateko.
A-8 autobidea (bidesaria) (E-70) Donostia-
A m) azpian, Gipuzkoako herri
zabalenetakoa da eta inguruko
eliza, bertan aurkitzen da Cavaillé-
Coll etxe ezagunak egindako azken
Bilborako norabidean. Irteera Elgoibarren organoa, Santa Cruz komentua eta
Mendarora joateko. bailaretan kokatutako zenbait
••• gunek osatzen dute. Alde Gipuzkoan zaharrenetakoak diren
N-1 errepidea Madrilerako norabidean Zaharrean eta honek duen plazan, dorretxeak, esate baterako,
Tolosaraino, GI-2634 errepidean San Sebastian parroki eliza eta Insausti Etxea, “Azkoitiko
desbideratu, Errezildik pasatuz, Azpeitia, beren estiloagatik interesgarriak Zalduntxoen” egoitza izandakoa.
Loiola eta Azkoitiraino joateko. GI-631 Izen horrekin ezagutzen zen,
Azpeititik Zestoara joateko.
diren zenbait etxe aurkitzen dira,
esaterako Antxieta Etxea, mudejar Peñaflorida Kondea buru zutela,
estilokoa edo Enparan Dorretxea. XVIII. mendean Euskal Herriaren
Gainera, Zezen Plaza ere badu. Adiskideen Elkartea sortu zuten
La Guipuzcoana (Tel.: 943 85 11 59) Loiolako Santutegira doan bide nobleziako pertsonaia-taldea
Linea: Donostia-Azkoitia
Irteerak: Pío XII. Plazan (Donostia). zuzenaren erdian Olatzeko Amaren (“Nekazaritza, Zientzia, Arte
Avda. de la Libertad ermita dago. baliagarri eta Merkataritzako

Turismo
Bulegoak
Zestoa
• Foru Plaza s/n - 20740 Zestoa
• Tel.: 943 14 70 10. Faxa: 943 14 80 74
• koordinatzailea@zestoa.net
• www.zestoa.net
• Bakarrik udan irekita

•••
Iraurgi Lantzen
Eskualdeko Informazio Bulegoa
(informazioa e-mail edo telefonoz bakarrik)
• Insausti Jauregia, Julio Urkijo, 25
• Tel.: 943 85 11 00. Faxa: 943 85 16 81
• turismo@urolaerdia.net / www.urolaturismo.net

•••
Loiolako Bisitarien Zentroa
Turismo Bulegoa:
Loiolako Santutegia, Loiola auzoa.
20730 Azpeitia
• Tel.: 943 15 18 78. Faxa: 943 81 64 74 1. Loiolako santutegiaren proportzio ederrak
• i-loiola@urolaturismo.net Jesusen Lagundiaren erreferentzia-gune
• www.urolaturismo.net izan dira XVIII. mendeaz geroztik.

Zer ikusi
Zestoako Bainuetxea Burdinbidearen Euskal Museoa Loiolatarren dorretxea
(Zestoa) (Azpeitia)

Zestoako Bainuetxea 1804az geroztik dago irekita, Urolako burdinbide desagertuaren geltoki batean «Etxe Santua» izenaz ere ezagutzen den dorretxean
eta handik mende batera hasi zuen ibilbidea terma- lurrunezko, dieselezko eta elektrizitatezko tren-maki- jaio zen Ignazio Loiolakoa, 1491n, eta bisitak garai
hotel gisa. ‘Belle epoque’-a gogora ekartzen duen na zaharrak eta bagoiak ditugu ikusgai, bai eta erlo- hartako eguneroko bizitzara hurbilduko gaitu.
eraikin baten barruan, areto zabalak eta hidrotera- juez eta burdinbidearen historiari loturiko bestelako Loiolako Santutegiaren baitan dago, eta hura XVII
piako teknikarik berrienak aurkituko ditu erabiltzaile- elementuez osaturiko bilduma bat ere. Tren zahar eta XVIII. mendeetan altxatu zen, Jesusen
ak. Kanpoaldean, berriz, natura izango du inguruan. horietako batean sartu eta ibilbide bat egitera gonbi- Lagundiaren sortzailearen omenez. Haren basilika-
datzen gaitu museoak. ren ganga ikaragarria da.
G I P U Z K O A R E N B I H O T Z A 33

Kultura-Elkartea”). Herri honek turismoaren hiri aitzindaritzat jo


eragin nabaria eta sakona izan dezakegu.
zuen Euskal Herriko bizitza ekono-
miko, kultural eta politikoan.
Gaur egun, Bainuetxeko
instalazioak guztiz zaharberritu
Natura
estoa, bainuetxe-hiri nagusia, dituzte eta bainuetxe- eta guneak
Z Urola ibaiaren ertzean dago
kokatua, eta Donostiako
hidroterapia-teknika modernoenak
dituzte.
autobidetik 20 minututara, gaur Aipatutako ekipamendu Izarraitz
egun Gipuzkoako bigarren hotel- garrantzitsuaren, Ekainberri mendigunea
esparrua da, ohe kopuruari (Paleolitikoko artearen eredurik
dagokionez, eta hiriburu bikainena den Ekainen erreplika)
gipuzkoarrarentzat benetako irekitzearen eta paisaiaren aberas-
birika. tasunaren ondorioz, turismo-gune
Gran Hotel Balnearioaren bihurtuko da berriz Zestoa.
esparrua 1895ean eraiki zen, bere Herri xarmagarriak dira
iturburua aurkitu zen leku berean landa-giroko Beizama eta Errezil.
(1774 inguruan), eta bere Errezilen dago, gainera, lurralde ia
instalazioak munduko osoa begiztatzea ahalbidetzen
erreferentzia turistiko izan ziren. duen ‘Gipuzkoako balkoia’.
Hiritar guztien inplikazioari esker
lortutako arrakasta turistikoa dela
eta, Zestoa Euskal Herriko

Izarraitzeko natura-gunea ausart altxa-


tzen da Zestoa, Azpeitia eta Azkoitiaren
gainetik, 900-1.000 metro inguruko ga-
raierak dituzten kareharrizko gailurrekin.
Erlo mendia (1.026 m) da tontor nagu-
sia. Lur-eremu karstikoa izaki, haitzulo
eta dolinak ugari dira bertan.
Ardi latxak eta behi eta zaldiek osatzen
dute Izarraitzen gizakiak ezarritako fau-
na; hala ere, mendigune horren beneta-
ko balioa kantabriar isurialdean ezohi-
koak diren basapizti batzuen presen-
tzian datza; izan ere, Izarraitzen animalia
hauek aurki ditzakegu, besteak beste:
basakatua, basurdea, erbia, sai zuria...
Natura-gune hau pagadi, harizti eta
2. Aizkorriko Parke Naturalak Euskal arantzadiz estalita dago, eta baldintza
Autonomia Erkidegoko gailur egokiak eskaintzen ditu xenda-txangoak
altuenetarikoak biltzen ditu. eta eskalada egiteko.

Jorge Oteizaren Pilotalekuak Euskal Burdinaren Museoa Mirandaolako burdinola


(Azkoitia) (Legazpi) (Legazpi)

Jorge Oteizak diseinatutako pilotaleku multzoa etor- Euskal Burdinaren Museoa toki guztiz egokia da Zenbait urtez burdinolen loraldia bizi izan zen Legaz-
kizunean egingo den Euskal Herriko Pilota Zentroa- burdingintzak historian zehar paisaian eta gizartean pin. Gaur egun, Mirandaolako Burdinola da Burdina-
ren zati bat izango dira. Euskal Herriko 7 eskualdetan eragin dituen aldaketak ezagutzeko. Burdinaren
ren Ibilbidearen mugarri nagusia. Izen bereko baseli-
dauden 6 pilotalekuak aipatzen dira bertan eta Haraneko ibilbide naturaletarako eta kultur zein
aisialdi guneetarako abiapuntua ere bada. Ikuspegi za du ondoan, eta Gurutze Santuaren miraria gogo-
guztiek eskultura erraldoi bat osatzen dute. Behin rarazten da bertan. Mirandaolako burdinola eta haren
desberdinetatik aztertzen du burdina, alderdi guztiak
barnean, espazioak sentitu eta beraiekin jolastu gurpil hidraulikoak mugimenduan jartzen dira, XIV.
aintzat harturik: teknologia, historia, zientzia, onda-
daiteke. rea, gizartea, industria, paisaia… mendeko olagizonek nola jarduten zuten erakusteko.
34 G I P U Z K O A R E N B I H O T Z A

Agenda 1
Jaialdiak, Ekitaldiak eta Azokak
Urtarrila • Zestoa: - Gipuzkoako Kross Txapelketa. Santa Ines jaiak (Iraeta auzoa): biatloia, pilota,
herri-kirolak.
• Azpeitia: - San Sebastian jaiak Azpeitian, haurren eta helduen danborradak (19-20ean).

Otsaila • Urretxu: - Abere-azoka.


2
Martxoa • Azkoitia-Azpeitia: - Atletismoa. Martxoaren 29ean
- Maratoi erdia Azkoiti-Azpeitia
• Zestoa: - Herri Krossa.

Apirila • Azkoitia: - Aste Santua. Prozesioak.

Maiatza • Azkoitia: - Udaberriko musika-zikloa. Maiatzeko larunbatetan.


• Legazpi: - Mirandaolako Erromeria

Uztaila • Azpeitia: - San Ignazioren omenezko jaiak. Eskualdeko nekazaritza- eta abeltzaintza-azoka.
Baserritar Eguna.
• Idiazabal: - Era tradizionalean erretako txahala dastatzeko aukera.
3
Abuztua • Azkoitia: - Abeltzaintza-azoka.

Iraila • Legazpi: - Gipuzkoako Artzain Eguna (lehiaketa, erakusketa, enkantea, esku-lanak, beti ere
ardiaren eta artzain-munduari lotuak; bertako produktuen salmenta)
• Urretxu: - Nekazaritza- eta abeltzaintza-azoka. 4
• Zumarraga: - Antiguako Musikaldia.
• Zestoa: - Pilota-txapelketa.

Urria • Zumarraga: - Gastronomia-azoka. Buzkantza-lehiaketa.


• Oñati: - Abeltzaintza- eta nekazaritza-azoka. Lore, landare eta artisautza-lanen erakusketa eta salmenta.
• Ezkio- Itsaso: - Sagardoaren Astea

Azaroa • Azkoitia: - San Andreseko nekazaritza- eta eskulangintza-azoka.

Abendua • Zestoa: - Nekazaritza-azoka. 1. Santa Lutzi azoka, Urretxu


eta Zumarragan.
• Azpeitia: - Euskadiko Antzerki Topaketak.
2. Loiola: San Ignazio jaia.
• Urretxu: - Abeltzaintza- eta nekazaritza-azoka, Eskulangintza eta Arabako Errioxako ardoen lehiaketa. 3. Ezpata-dantza
• Zumarraga: - Nekazaritza- eta zaldi-azoka. Makinen, larrukien, burdingaien eta abarren erakusketa. Zumarragako Antiguan.

Turismo Bisita • Langileen Ibilbidea: Egun bat 50eko


hamarkadan. Alderaurretik hitzordua: Museoak
Aktiboa gidatuak 943 73 04 28. URRELUR. Mineralen eta
Legazpi Urretxu fosilen Museoa
Lurreko Aktibitateak • Urretxuko alde zaharra, - Jauregi 19.
• Mirandaolako burdinola:
Arkeologia esperimentala Iparragirreri buruzko ikus-entzu- - Kultur Etxea.
- Ordutegia: Apiriletik urrira, igandero nezkoarekin.
• Sastarrain jarduera-zentroa burdinola ren funtzionamenduaren - 20700 Urretxu
- 102. posta-kutxa - Zestoa erakusketa (12:00, 12:30, 13:00 • Mineralen eta Fosilen Museoa. - Tel.: 943 03 80 88 / 943 25 06 81
eta 13:30). Azarotik martxora, hila- URRELUR - Faxa: 943 03 80 89
- Tel-Faxa: 943 14 81 15
- sastarrain@jet.es bete bakoitzeko lehen igandeetan - Hitzordua egin behar da. Iraupena: - kultura.urretxu@urretxu.net
soilik (ordutegi bera); gainontzeko 60-90 minutu. - www.urretxu.net
- www.sastarrain.com egunetan bisitaldi gidatuak burdi-
Arku-tiroketa, suaren bila... nolara baina funtzionatzen ikusi - Ordutegia: - Ordutegia:
Historiaurreko kanpalekua, bisitak hait- gabe. Astelehenez 17:30-20:30 Astelehenak:
zuloetara, piraguismoa, eskalada, Aurretiko txanda: 943 73 04 28) Asteartetik ostiralera 10:30-12:30 /
17:30-20:30
parapentea, zaldiketa, xendazaletasu- 17:30-20:30
• Euskal Burdinaren Museoa Larunbatez 10:30-12:30. Asteartetik ostiralera:
na, soka-zubi tiroldarra... Tel.: 943 03 80 88 / 943 25 06 81 10:30-12:30 / 17:30-20:30
- Ordutegia: Ekainetik irailera:
Ostatua eta mantenu osoa basetxean, / 943 73 04 28 Larunbatak:
Lanegunetan: 10:00 – 18:00
begirale espezializatuak. (Astelehenetan itxita) 10:30-12:30
Zumarraga
Paintballa Jai-egunetan: 10:00 – 19:00
• Antiguako ermita. Museo hau 1987. urtean sortu zen
Urritik maiatzera
• Legazpi Paintball Lanegunetan: 10:00 – 18:00 eta Urretxuko Kultura Etxean kokatu-
- Bisita ermiten katedralera (Hiru
- Urtatza- Egialde Auzoa, 18. Legazpi (Astelehenetan itxita) Tenpluen Ibilbidearen osagaia). ta dago. Bost kontinenteetako etapa
- Tel.: 630 32 74 66 Jai-egunetan: 10:00 – 19:00 geologiko desberdinei dagozkien mi-
- Ordutegia: maiatzetik urrira, egu- neral, harri eta fosilez osatutako bil-
• Artzaintzaren Ekomuseoa eta nero, 11:30-13:30 eta 16:30 -
Ogiaren Txokoa: 19:30; azarotik apirilera, larunbat duma osatu bat du.
- Ordutegia: eta igandeetan 11:30-13:30 eta - Bustarviejoko mineralak, Troyako
Igandeak: 10:30 eta 11:30; astean 16:30 - 18:30. Meatzeko mineralak- prestatzen
zehar, hitzordua eskatu. (Astelehenetan itxita)
Iraupena: 30-45 minutu. - dira. Gainera, irteerak ere egiten
Iraupena: 30-45 minutu baserri dituzte eta urtero Mineral, fosil, harri-
bakoitzeko. Tel.: 943 73 04 28 / 943 25 06 81
bitxi eta paleontologiako Azoka
- Tel: 943 73 04 28 Argibideak: Turismo Bulegoak
antolatzen dute.
G I P U Z K O A R E N B I H O T Z A 35

Igartubeiti Baserri Museoa Trenaren denboralditik kanpo:


Ihesaldia
Asteartetik larunbatera: 10:00-
- Carretera Ezkio Km. 1. Ezkio-Itsaso
- Tel: 943 72 29 78
13:30/15:00-18:30
Igande eta jaiegunak: 10:30-14:00
Urola ibaiaren ibilbidea
- Faxa: 943 88 99 00 Uztaila-abuztua:
- igartubeiti@gipuzkoa.net Asteartetik larunbatera: 10:30-
- www.igartubeiti.gipuzkoakultura.net 14:00/16:00-19:30
- Udako Ordutegia: Ekainak 15-irailak 15 Igande eta jaiegunak: 10:30-14:00
eta Aste Santua. Asteartetik igandera Lurrunezko trena:
10:00-13:00 eta 16:00-19:00. Azpeitia-Lasao-Azpeitia (40min) Urola ibaia Aizkorri
Astelehenak, itxita. Bisita gidatuak: Aste Santutik azaroa arte mendigunean sortu eta
11:00, 12:30 eta 17:00. Larunbatak: 12:30ean eta 18:00etan Zumaian itsasoratzen da,
- Neguko Ordutegia: Irailak 16-Ekainak Igande eta jaiegunak: 12:30ean
Itxita: astelehenak Gipuzkoako lurralde osoa
14. Asteazkenetik ostiralera 10:00-
14:30. Larunbat, igande eta jai-egune- Donostiatik 50 Kilometrotara, probin- zeharkatu ondoren. Ibai
tan 10:00-14:00 eta 16:00-19:00. tziaren erdian, Azpeitian kokaturik, horrek lotzen dituen herriek
Bisita gidatuak: 11:00 eta 12:30 Europako gaikako museo onenetarikoa elementu ezberdinak dituzte
(Asteburuetan, baita 17:30ean ere) da bere generoan, era guztietako bereizgarri: ura (Zestoa),
lurrun-makinak, tranbiak, trolebusak,
Igartubeiti Baserria euskal baserrien automotoreak eta bagoiak izateaz gain, harria (Azpeitia), zura
urrezko aroaren eta XVI. eta XVII. mende- munduko trenbideko erlojuen bilduma (Zumarragoko Antigua) edo
etako egurrezko arkitekturaren adierazle aberatsenetakoa baitu. Museo honek burdina (Legazpi). GI-631
zoragarria da. Bisitak garai hartako base- duen ezaugarririk erakargarriena da
rri bateko giroa, atmosfera, altzariak eta errepidean goazela, gure
bagoietara igo, tren-makinetan bidaiatu
erremintak ezagutzeko aukera ematen eta antzinako tranbiek nola funtzionat- lehen helburua Zestoa ,
digu, baita XVI. mendeko habezko dola- zen zuten ikus daitekeela. izango da. Terma- eta
rea funtzionamenduan ikustekoa ere. bainuetxe-herri horrek Europa
Ikasguneak, azken belaunaldiko baliabide Loiolako
osoko goi-gizartea erakartzen Santutegia
espografikoen bitartez, euskal baserria- Loiolako Santutegia
ren historia, erabilerak, ezaugarriak eta zuen 'belle epoque'-an.
- Azpeitia. Tel.: 943 02 50 00
bilakaerak azaltzen dizkigu. Bainuetxe-hotelaz gain,
- Ordutegia: 10:00etatik 13:00etara / Zestoan ezinbestekoa da Lili
15:00etatik 19:00etara (egunero).
Ekainberri Igande arratsaldetan eta astelehenetan jauregia ikustea, XV. mendeko
- Ekainberriko informazio bulegoa: itxita. historia- eta arte
Portale kalea 9. 20740 Zestoa Monumentu-multzo eder hau XVII. eta monumentua baita. Urola
- Tel.: 943 86 88 11 XVIII. mendeen artean eraiki zen, ibaian gora eginez, Azpeitia
- info@ekainberri.com Loiolatarren Dorretxearen inguruan eta aurkituko dugu. Esan geneza-
- www.ekainberri.com Loiolako San Inazio Jesusen ke Gipuzkoaren bihotza dela
Ordutegia: Asteartetik ostiralera: 10:00h - Konpainiaren sortzaile eta euskaldun
unibertsalenaren ohoretan. Loiolako Azpeitia , Azkoitiarekin
18:00. Asteburuetan, jaiegunetan eta udan: eta bi horien artean dagoen
10:00h-19:00h. Astelehenetan: itxita Inazio hemen jaio zen 1491. urtean,
(jaiegunetan, uztailean eta abuztuan izan familia noble eta boteretsu batean; eta Loiolako santutegiarekin
ezik). bizitza osoa gerretan igaro ondoren, batera. Elementu ikusgarri
Erreplika ikusteko, nahitaezkoa da guztia utzi eta bizitza espiritualari ekin
zion, Gipuzkoako Zaindari izatera iritsiz.
ugari ditugu Azpeitian. Sorea-
erreserba egitea. suko San Sebastianen eliza
Ekain haitzuloaren erreplika hormigoi eta Santutegia multzo arkitektoniko bat da.
Corten altzairuzko eraikin handia da, Basilika barrokoa da eta estilo bereko eta Antxieta etxeak lekua
Sastarraingo bailara paregabean kokatua erretaula, oinplano biribila eta 65 metro- uzten diete Burdinbidearen
eta ezkutatua. Ikusgai dauden ko altuerako kupula oso ederra ditu; Euskal Museoaren lurrun eta
erreprodukzioak jatorrizko haitzulokoaren baita organo zoragarri bat ere.
Berniniren ikasle izandako Carlo Fontana txistuei. Ezinbestekoa da
berdinak dira, eta Ekaingo lanen teknika Loiolako santutegia
arkitekto italiarraren obra hau, XVII. men-
eta material berdinak erabiliz egin dira.
dean eraiki zen Zaldua, Lekuona eta bisitatzea. XVII. eta XVIII.
Pasabideak, egoki argiztatua, erreplika
Ignazio de Ibero arkitekto euskaldunen mendeen artean izan zen
osoan barrena ibiltzera gonbidatzen du
laguntzarekin. "Etxe Santu" edo
bisitaria, eta pixkanaka-pixkanaka orain eraikia, San Ignazio Loiolako-
Dorretxean San Inazioren familiaren egu-
14.500-10.000 urte gizakiak egin zituen aren –Jesusen Lagundiaren
neroko bizimodua nolakoa zen erakus- mendeko baserri bat ezagutu
irudiez jabetzen da. ten digute. Handik metro gutxitara sortzailearen- omenez. Haren
Errekarte baserria dago, ona eta umila ahal izango dugu, Igartubeiti
proportzio harmoniatsuak eta
Euskal Burdinaren Museoa izateagatik nabarmendu zen Frantzisko baserria, hain zuzen. Berriz
haren ganga bikaina ederki
Garate beatoaren etxea. Gaur egun, Zumarragan garela, ohartuko
- Mirandaolako Parkea. haren familiarenak izandako hainbat tres- antzematen dira monumentu-
- TelleriarteAuzoa z/g. Legazpi gara haren hiri-trazadurak eta
na eta objektu erakusgai jarrita dituen multzoaren aurrean hedatzen
- Tel.: 943 73 04 28 museo txiki bat da.
Urretxurenak bat egin dutela.
den zelaigunetik.
- www.lenbur.com Urretxuk , Iparragirre
- www.urolagaraia.com Alde zaharra eta bertan den koblakariaren sorterriak, San
- Ordutegia: Ekainetik Irailera: Egunero AIKUR Erle Museoa Santa Maria eliza dira Martin Toursekoari
10:00 - 19:00. Urritik Maiatzara: 10:00 - Grupo Santa Barbara, s/n elementu ikusgarrienak eskainitako beste eliza bat
- 18:00. Astelehenetan itxita. Aurretiko 20700 Urretxu
Azkoitian , Azpeitiaren du, egurrezko ganga bitxiez
txanda hartuta duten taldeentzat gida- - Tel.: 943 73 04 28. Fax: 943 73 31 63
tutako bisitaldiak. - mirandaola@lenbur.com ondoko herrian. Tarte jantzia. Urolaren ibilbidean
- www.aikur.com honetan GI-631 errepidea gora eginez, Legazpira
- www.urolagaraia.com Urolaren ertzetik doa, eta helduko gara. Bikuña jauretxe
Trenaren Euskal Museoa - Ordutegia: Asteburuetan eta jai- Zumarragaraino , ederraz gain, interes handiko
- Julián Elorza 8. 20730 Azpeitia egunetan 11:00-14:00. Astean zehar bi ibilbide-proposamen
- Tel: 943 15 06 77. Faxa: 943 15 07 46
eramango gaitu. Han Miguel
aldez aurretik hitzordua hartuta.
- museoa@euskotren.es Lopez de Legazpi agurtu ahal eskaintzen ditu Legazpik Bur-
- Iraupen: ordu eta erdi.
- www.euskotren.es izango dugu, eta Antiguako dinaren Haranean barrena:
Bi solairutan banatua dago. Behean
- Ordutegia: erlezaintzaren kontzeptua eta haren ermita bisitatu. Ezkio-Itsaso- Burdinolen Taupada eta Egun
Trenaren denboraldian: historia eta mitologia azaltzen dira, eta ko , eremu landatarrerantz bat 50eko hamarkadan,
Asteartetik ostiralera: 10:00- horri loturiko produktuen inguruko desbideratzen bagara, XVI. Langileen ibilbidea.
13:30/15:00-18:30 informazioa ematen da. Goiko solairuan
Larunbatak: 10:30-14:00/16:00-19:30 bi behatoki daude, intsektu horien
Igande eta jaiegunak: 10:30-14:00 eguneroko bizitza ezagutzeko.
Gipuzkoako mendebaldean, industria-eremuak eta landa-guneak txanda-
katzen diren lurralde aldakor batean barrena eramango gaitu Deba ibaiak.
Iraganeko kultura-guneak -Bergarako Erret Mintegia eta Oñatiko
Unibertsitatea- aurkituko ditugu bidean, eta oraingo zein geroko harribitxi
bat: Arantzazuko Santutegia.

Deba arroa
endaro herri txikia da, baina armagintza tradizioagatik da batik

Nola iritsi?
M bere inguruan dituen mendiek
ematen diote bere handitasuna.
bat ezaguna. Arma Industriaren
Museoa da horren erakusgarri,
MENDARO - BERGARA- Mendaroko Txokolateen etxea- Saint Europako bildumarik onenetariko
ARRASATE - OÑATI - Gerons da Kilimon bailararen bazter bat duela. Diseinu, erabilera eta
batean dagoen herri honen teknologia aldetik izandako
ARANTZAZU -
elementurik azpimarragarriena. garapena ezagutzeko ibilbidea
LEINTZ GATZAGA Bailara hori espeleologia egiteko eta eskaintzen du. XVI. mendeko San
mendi ibiltaritza gune berde bikaina Andres elizak Errenazimendu garai-
da. ko erretaula nagusia interesgarria
du; horrez gain, aipatzekoak dira
lgoibar eta Eibar udalerriek
A-8 (bidesaria) GI- 634 Bilborako
norabidean. A-1 autobia (Eibar-
Vitoria): A-8ko desbideratzea Irteera
E industria arloan pisu handia dute
eta interesgarriak diren hainbat
Unzueta dorretxea, Isasi
"Markeskoa"ren jauregia eta
15a Eibarren, Bergara, Arrasate,
Udaletxea dira Eibarko ondare
gauza ezkutatzen dituzte. Elgoibar
Leintz-Gatzagara eta Oñatira joateko. nagusia.
makina-tresnaren arloan
erreferentea da nazioartean. ergara, Gipuzkoako herri
Oñatitik Arantzazuko Santutegira,
autoz ala autobus pribatuan bakarrik
joan daiteke, ez baitago inolako ga-
Gainera, aipatzekoa da Udaletxeak,
Bide askok osagai megalitikoak
B dotoreenetarikoa da, XVI. eta
XVII. mendeetako etxe handi eta
rraiobide publikorik. dituen ingurune naturalera dotoreek eta jauregiek osatzen
GI- 3591 errepidea. garamatzate, Trikuharrien Ibilbidea duten monumentu-multzoaren
bezala, Karateko mendietatik, ondorioz. XVIII. mendean Bergara
Soraluzen. Europa osoan ezaguna izatera iritsi
Konpainia zen Peñaflorida Kondeari esker
ibar ,merkataritza bizia eta
Pesa (Tel.: 902 10 12 10)
Norakoa:
Donostia-Elgoibar-Eibar.
E eskaintza kultural handia duena,
ezaguna da, damaskinatu eta
burututako hezkuntza- eta
kultura-arloetako aldaketa
Irteerak
handiaren ondorioz. Izan ere, 1776.
Pio XII. Plazan / Linea, Donostia – urtean Peñaflorida Kondeak
Ermua (autobidetik)
••• Zer ikusi
Konpainia
Eibarko Arma Museoa BTT-DEBABARRENA
Pesa (Tel.: 902 10 12 10)
(Eibar) (Elgoibar)
Norakoa:
Donostia-Bergara-Arrasate-Oñati.
Irteerak
Pio XII. Plazan / Linea, Donostia-
Gasteiz, Bergara eta Arrasatera joa-
teko. Linea, Bergara edo Arrasate,
Oñatirako.

Konpainia
Eusko Tren (Tel.: 902 54 32 10)
Norakoa:
Bilborako norabidean, Eibarreraino
bakarrik. Bergara, Arrasate, Leintz- 2007ko urtarrilean irekia, Eibarko Arma Museoak Zentroak mendiko bizikletarekin inguruko paisaiak ikus-
Europako bildumarik onenetariko bat dauka. Arma- teko aukera eskaintzen du. Homologaturiko eta seina-
Gatzaga eta Oñatira joateko ez dago gintza industriatik ibilbide bat proposatzen du, XV. leztaturiko 14 ibilbide prestatu dituzte kirol horren zale-
trenik. mendetik hasi eta egundaino, sektore honetan Ei- entzat. Mintxetako (Elgoibar) Harrera Gunean ibilbideei
Irteerak barrek izandako tradizio luzean eta garrantzian arre- buruzko informazioa emateaz gain, bizikleten alokairua,
ta jarriz. dutxak eta aldagelak, bizikletak garbitzeko gunea, par-
Amarako geltokian (Donostia). kinga eta abar dituzu.
11 2

1 2
1. Arantzazuko Santutegian gora, Urbiako 2. Bergarako
zelai eder eta zabaletara iritsiko gara, Jauregi etxeak
eta hortik Aizkorriko gailurrera, bertatik (XVI. mendea).
hezkuntza- eta kultura-izaerako bisitariari. Multzo barroko abiatzen baita Aizkorrirako bidea.
elkarte bat pentsatu eta sortu zuen, bikaina duen Antzuolan Mairuaren
"Bergarako Erret Mintegia", Alarde bitxia egiten da urtero.
hezkuntzaren alderdi guztiak Elgetan, berriz, kale bakarreko Erdi Turismo
indarrez bultzatuz. Aroko gunea ikus daiteke. Bulegoak
Bergara (apiriletik irailera irekia)
Eraikin historiko-monumentalen ñati Gipuzkoako herri dotore eta
artean aipatu beharrekoak dira San O monumentalena da, benetako
balio arkitektonikoa duten eraikinen


San Martin Agirre Plaza z/g
Tel.: 943 77 91 28 / 61 • turismoa@bergara.net
•••
Pedro Ariznoakoaren Parrokia eta Leintz-Gatzaga
Orixondoko Santa Marina eliza. aberastasun artistikoarengatik. • San Miguel Plaza 1-3. 20530 Leintz-Gatzaga
• Tel.: 943 71 47 92 • labidea@euskalnet.net
Lehenengoan Agoniaren Kristoa, Aizkorriren inguruko mendietan, •••
Juan de Mesa eskultore Aloña mendiaren (1.298m.) Oñati
• San Juan kalea, 14 20560 Oñati
barrokoaren maisu-lana (1622) hegalean kokaturik, herri osoa da • Tel.: 943 78 34 53. Faxa: 943 78 30 69
gordetzen da. Santa Marinan, aldiz, altxor bat: San Migel parroki elizan • turismo@oinati.org • www.oinati.org
(XV. mendea) ikustekoak dira •••
erretaula nagusia (XVIII. mendea), Debagoiena
monumentu nazional izendatua izan klaustro gotiko flamigeroa, (Informazioa e-mail edo telefonoz bakarrik)
erretaula platereskoa eta Rodrigo • Tel.: 943 79 64 63 • turismo@debagoiena.net
dena, nabarmentzen da. • www.turismodebagoiena.com
Mercado de Zuazola lehen •••
rrasate/Mondragon, industria-
A herri garrantzitsuenetarikoa da.
50eko hamarkadan kooperatiba-
Unibertsitatearen sortzailearen
mausoleoa; "Sancti Spiritu" •

Eskoriatzako Turismo Bulegoa
Palacio Ibarraundi
Tel.: 943 71 54 53
Unibertsitatea (1540), Euskal • ibarraundi@eskoriatza.net
mugimendua sortu zen, gizarte- Herriko estilo errenazentistako •••
ekonomia bultzatuz eta, bertako eraikin garrantzitsuenetarikoa, Debagoienako Turismo Informazio
enpresen espezializazio-maila portada interesgarria, kapera eta Puntua eta Interpretazio Zentroa
(Asteburuetan, Aste Santuan eta udan
handiari esker, herria nazioartean klaustroa dituena. XVIII-XIX. mende- dago zabalik)
ospe handia duen gune bilakatuz. etan jada hainbat fakultate zituen Arantzazuko Santutegia
• Tel.: 943 71 89 11/ 943 79 64 63
Debagoienako bi herri txikik ere lehen unibertsitate-zentroa izan • turismo@debagoiena.com
eskaintzen diote ezustekorik zen, esate baterako, Filosofiakoa, • wwww.turismodebagoiena.com

Makina-Erremintaren Museoa Bergarako alde zaharra Sancti Spiritus Unibertsitatea


(Elgoibar) (Oñati)

Museo hau Elgoibarren aurkitzen dugu, makina-erre- XVI eta XVII. mendeetako etxe handi eta jauretxez osa- Oreka eta dotorezia nabarmentzen dira eraikuntza
mintaren sektorearen Gipuzkoako erdigunean, alegia. turiko multzo ikusgarri honen zatirik ederrena San honetan, Gipuzkoan diren Errenazimentuko eraiki-
Sektorearen garapena ahalbidetu zuten aitzindariei Martin Agirre plaza da, haren inguruan altxatzen bai- nen artean garrantzitsuenetariko bat baita.
omenaldia egitea eta sektoreak historian zehar izan tira udaletxea, Jauregi etxea, Izagirre eta Ondartza Barrualdean deigarriak dira kasetoidura mudejar
duen bilakaera erakustea dira museoaren helburuak. jauregiak eta Bergarako Erret Mintegia, kulturaren eta aberatsak, klaustroa eta erretaula platereskoa duen
Eraikinaren hiru habearteetan mekanizazio-lantegi bat zientziaren gunea. kapera. Unibertsitatearen eraikina 1540. urtean hasi
ikusiko dugu martxan, bai eta errementeria bat eta Er- zen altxatzen, Rodrigo Mercado de Zuazola apezpi-
di Aroko makineriari buruzko erakusketa bat ere. ku oñatiarraren ekimenez.
38 D E B A A R R O A

Ba al zenekien...? Teologiakoa, Ekonomia Zientzietakoa ondoren, Gipuzkoako Santutegi


eta Medikuntzakoa. garrantsitzuenetako bat aurkitzen
da, eta honera autoz bakarrik iritsi
> ... Fausto Fermin eta Juan Jose Elhu- Herriaren beste muturrean
yar anaiek historia egin zutela XVIII. daiteke. Bidean Arrikrutz haitzuloak
Bidaurretako Monasterioa dago,
mendeko Europan hezkuntza- eta
1510. urtean Juan Lopez de aurkitzen dira.
ikerkuntza-gune nagusienetariko bat
Lazarraga Errege Katolikoen
zen Bergarako Erret Mintegian,
‘wolframio-tungsteno’ izendatu zuten kontulariak sortua. Udaletxeak,
oinetxeek eta Lazarragakoa
Arantzazuko Santutegia (Oñati)
Euskal arte garaikide onenaren
elementu kimikoa lehen aldiz sintesi den gune geografiko berezi
isolatzea lortu baitzuten? bezalako jauregiak (XV. mendea) honek erakargarritasun ikaragarria
bazter guztietan aurki daitezke, bai izan du, 1468. urtean, arantza
> ... Mintegiaz gain beste kultura- hirigunean bai eta inguruko
erakunde garrantzitsu bat, gaineko (arantzan-zu) ama
Euskalerriaren Adiskideen Elkartea,
auzoetan ere, Gipuzkoako birjinaren harrizko irudi txikia
Bergaran sortu zela, Peñafloridako geografiaren ikuspegi oso agertu eta miraritzat hartu zenetik.
kondearen, Narrosko markesaren eta pribilegiatua eskaintzen duen Gertakari hark pelegrinazio-toki
«Azkoitiko zalduntxoak» bezala aberastasun naturalarekin lehian. bilakatu zuen eta, ondorioz, basilika,
ezagutzen den talde baten Leku ezin hobea da mendi-ibiliak
ekimenez?
gogo-jardunetarako etxea eta
egiteko.
ostatua izango zituen Santutegia
> ... Lope de Aguirre abenturazale Oñatitik 9 kilometrora, sakan eta eraiki zen. Gune osoa Aita
polemikoa, bere burua «traidoretzat» tontorren arteko aldapa piko bat igo Frantziskotarren ardurapean dago;
jo zuena, Oñatiko Araotz auzoan jaio
omen zela?

... Jorge Oteizak Arantzazuko 1


>
santutegiko frisorako egin zuen
obrak, hamalau apostolu baitzituen,
izugarrizko eztabaida piztu zuela, eta
horregatik hamabost urte igaro behar
izan zirela eskulturak ezarri ahal izan
ziren arte?

KIÑUKA

1. Udaletxeak, San Bartolome elizak eta arkupedun etxe zenbaitek osatutako multzoa da
Elgoibarko erakargarrietako bat. Herria inguratzen duten mendiek (Karakate, Irukurutzeta,
Kalamua...), berriz, mendi-ibilien zaleak erakartzen dituzte.

Zer ikusi
Arrateko santutegia Arantzazuko santutegia Arrasateko alde zaharra
(Eibar) (Oñati)

Eibartarrek asko maite Amildegi baten gainean


duten toki bat da Arrate- ageri da Arantzazuko
ko santutegia. Hari buruz- Amaren santutegia, Aiz-
ko lehen aipamenak XIII. korri mendigunean gora.
mendekoak dira. Barrual- Magiaz beteriko toki bat
dean Ignacio Zuloagak da, oso maitatua fededu-
opari emandako lau mihi- nen artean, bai eta
se gordetzen dira, margo-
arte garaikidearen zaleen
lari hura Eibarren jaio
baitzen. artean ere. Sainz de Oi-
zak eta Laorgak diseina-
tutako eraikinean Oteiza-
ren eskulturak, Chillidak
egindako ate batzuk eta
Felipe V.ak, Isabel II.ak eta Maria Kristinak Monterron
Lucio Muñozen erretaula
jauregian ostatu hartu zuten, eta hori da Arrasteko
eder bat biltzen dira.
gune historikoko eraikin berezienetako bat, baina ez
bakarra: inguru hartan ditugu, izan ere, San Joan
eliza, udaletxe barrokoa edo Okendo jauregia.
D E B A A R R O A 39

San Frantziskoren Ordenak duela obra da. Azpimarratzekoak dira


gutxi bost mende bete zituen aurrealdeko Jorge Oteizaren
Arantzazura iritsi zenetik eta
denbora luze horretan lan handia
artelana, Eduardo Chillidaren ateak,
Lucio Muñoz eskultorearen zur
Natura
egin dute kulturaren, fedearen eta zizelkatuko erretaula polikromoa, guneak
gizakien alde, agiritegi aberatsaren, 600 m2koa eta kriptan dauden
liburutegiaren eta musika- Nestor Basterretxearen pinturak.
Eraikin honen indarra ezin hobeki Aizkorriko
fondoaren gehigarriarekin.
eta harmonia handiz integratzen da Natura Parkea
Hogeiko hamarkadan eraikinak paisaia naturalean.
hobetzen saiatu ziren arren, XX.
mendean ezagutu zuen erabateko
aldaketa. Basilika berrian arkitekto,
eskultore eta pintore
abangoardistek parte hartu zuten
eta gertaera gogoangarria izan zen
arte sakratu garaikidearen
berrikuntzan. 1950 eta 1955 urteen
artean altxatutako eraikina Sainz de
Oiza eta Luis de Laorga arkitektoen

Aizkorri mendikatean aurkitzen ditugu


2 Euskal Autonomia Erkidegoko gailur
garaienak: Aitzuri (1.550 metro) eta
Aizkorri mendia (1.528). Gipuzkoako
hegoaldean dago kokatuta, eta haren
18.000 hektareen artean dute
sorburua Oria, Urola eta Deba ibaiek.
Bi paisaia-mota txandakatzen dira
natura-parke honetan bertara
Zegamatik iris daiteke, Goierriko
eskualdeko herria, eta baita Oñatitik
ere, Debagoienan. Batetik,
kareharrizko tontor malkartsuak, ardi
latxen bazkaleku diren ordokietan
gora altxatzen direnak (bidenabar,
esan behar da Urbiako zelaien
edertasuna ia adierazkaitza dela).
Bestetik, landarez estalitako siliziozko
lepo eta muinoen segidak.
Amezti, harizti eta pagadi zabalen
ondoan, Aizkorriko florak mendiko
2. Arantzazuko santutegiak espiritualtasuna espezie tipiko batzuen bidez
eta forma abangoardistak biltzen ditu erakusten du bere bitxitasuna.
inguru pribilegiatu batean Mendilerroko fauna dela-eta, belatz
handia, sai arrea, gailurretako
uhandrea, basakatua eta lepahoria
aipatu behar ditugu.
• Hedadura: 18.000 Debagoieneko
hektarea. Mankomunitatea,
Urkuluko urtegia Gatzaren Museoa • Goratasuna: Ber- Tel.: 943 79 64 63
(Aretxabaleta) (Leintz Gatzaga) tako mendiak Goitur,
1.000 m-tik Tel.: 943 16 18 23
gorakoak dira. • Jarduerak:
Aitzuri (1.551 m) da Xenda-ibiliak
gailur garaiena. Urbiako zelaietan
Aretxabaletako udal-ba- barrena, eskalada
• Nola heldu: Madril
rrutian dago. Urkulu eta mendi-igoerak
eta Irun arteko N-1
ibaiaren urak atxikitzen Aizkorriren gailurre-
errepidean, Altsasu
dituen presa gune atse- rantz, bizikleta-ibil-
ondoan, GI-2637
gin bat da, baserriz eta bideak edo natura-
errepidea,
kareharrizko tontorrez gune eder hau
Zegamarantz. Oña-
inguratua. Arrain-espe- inguratzen duten
titik Arantzazuko
zietan aberatsa izateaz udalerriak bisita-
santutegira, eta
gain, koartza hauskara- tzea. Horiek dira
gora jota iristen
ren eta beste hegazti jardueretariko
dira Urbiako
urtar batzuen hegaldiari batzuk.
zelaiak.
behatzeko toki egokia Aukera dago, hala-
• Argibideak: ber, Aizkorriko na-
da Urkulu. Erdi Arotik hona, gatzaren produkzioa izan da Leintz Zegamako tura-parkera bisita
Gatzagako jarduera nagusia. Orain, menderen Turismo Bulegoa, gidatua egiteko,
mendetan erabili den «urre zuria» lantzeko sistema Tel.: 943 80 21 87 parkearen ezauga-
ezberdinak erakusgai jartzen ditu museo batek. Oñatiko Turismo rrien, inguruko his-
Bulegoa, toriaren eta aba-
Tel.: 943 78 34 53 rren berri izateko.
40 D E B A A R R O A

Agenda 1

Jaialdiak, Ekitaldiak eta Azokak


Otsaila • Aretxabaleta / Eskoriatza: - Santa Agueda eguna
• Eibar: - Antzerki Jardunaldiak.
Apirila
• Bergara: - Erramu Zapatuko Azoka (Eskualdeko abeltzaintza- eta nekazaritza-azoka).

Maiatza • Antzuola: - Nekazaritza- eta abeltzaintza-azoka. Txorimalo-lehiaketa.


• Oñati: - Oñatiko musika-jardunaldiak (igandeetan). 2
- Corpus Christi eguneko ospakizuna; prozesioa eta dantza tradizionala.
• Bergara: - Mundumira Jaialdia
Ekaina • Eskoriatza: - Nekazaritza-, elikagai-, hegazti- eta eskulangintza-azoka.

Uztaila • Elgeta: - Tokiko abeltzaintza- eta nekazaritza-azoka.


• Antzuola: - Mairuaren Alardea. Uztailaren 3. larunbata.
Iraila • Bergara: - Eskualdeko nekazaritza-azoka.
• Aretxabaleta: - Nekazaritza ekologikoaren azoka.
3
Urria • Eibar: - Sagardo Eguna. Sagardo-dastaketa.
• Oñati: - Nekazaritza- eta abeltzaintza-azoka.
• Bergara: - Abere-azoka (Elosu).
• Aretxabaleta: - Gastronomia eta Folklore Jaialdia.
• Arrasate-Mondragón: - Maritxu Kajoi.
Azaroa
• Leintz Gatzaga: - Eskulangintza-azoka. «Sanmillixanak».
• Eibar: - Nekazaritza- eta abeltzaintza-azoka.
1. Corpus Christi eguna, egun
nagusia Oñatin.
Abendua • Mendaro: - Nekazaritza-, abeltzaintza- eta eskulangintza-azoka. 2. Mairuaren Alardea Antzuolan.
• Arrasate-Mondragón: - Santamasak. 3. Artzain-txakurrak lehian,
• Elgoibar: - Gabon Zaharretako Feria Oñatin.

Turismo Aktiboa Informazio gehiago:


- www.turismodebagoiena.com
deitzen zaio "makina-erremintaren
hiriburu" eta horrexegatik sortu du
Ibarraundi Museoa
- Palacio Ibarraundi. 20540 Eskoriatza
- turismo@debagoiena.net. museo hau. Museoaren edukia XX.
Aireko Aktibitateak - www.turismodebabarrena.com - Tel.: 943 71 54 53. Faxa: 943 71 40 42
mendearen hasierako industria-eraiki-
- correo@debegesa.com - ibarraundi@eskoriatza.net
Parapentea nak imitatu nahi dituen eraikin berri
- Ordutegia: 9:00 - 14:00. Astelehenak,
batean dago ikusgai. Barne hartzen
• Aloña mendia, Oñatiko haranarekin asteburuak eta jai-egunak, itxita.
batera, Gipuzkoako eremu hoberene- Aisia ditu mekanizazio-tailer bat, dokumen-
tazio-zentro bat, erakusketa-gela eta Etnografikoa da museo honen
tariko bat da hegaldi librean aritzeko. Pilota burdinola. Gainera, 50 makina baino eskaintza. Aretoz areto Historiaurretik
Argibideak: gehiagoz osatutako erakusketa dago Aro Digitalera bitarteko ikuspegi ebo-
• Eibar
Oñatiko Turismo Bulegoa eta horietako 25 martxan ikus daitez- lutiboa ematen dio bisitariari. Museo
- Tel.: 943 78 34 53 Astelena pilotalekua ke, XIX. mendean lana nola egiten dinamiko hau aukera bikaina da gau-
- Partidak: Igande arratsaldez zuten ikusteko. zen ezagutzan sakontzeko.
- turismo@oinati.org • www.oinati.org
- Denboraldia: Horretarako, tailerrak, jolasak eta era
Lurreko Aktibitateak Udazkena-negua-udaberria Gatzaren Museoa guztietako ekintzak antolatzen ditu.
- Agenda kontsultatu - San Antonio Auzoa Gaiez gai sailkatuta, hona museoaren
Mendizaletasuna: - 20530 Leintz Gatzaga
• Bergara eskaintza: ingurumena, hominizazioa,
• Ibilbide homologatu ugari aukeran, - Tel.: 943 71 47 92 historiaurrea, erromatar garaia, Erdi
edozein adin eta egoeratako Udal Pilotalekua - Faxa: 943 71 46 21 Aroa, Aro Modernoa eta Aro digitala.
mendizaleentzat. Argibideak - labidea@euskalnet.net
- Tel.: 943 76 05 09 / 943 77 91 67
MUFOMI. Fosil eta
Mendiko bizikleta - Ordutegia: Larunbatetan: Minerales Museoa.
Mountain bike: mendiarekiko gaztelaniaz (13:00 eta 18:30), - Bº Artetxe s/n. 20870 Elgoibar.
zaletasunak eta bizikletak bat egiten Museoak euskaraz (12:00 eta 17:30).
Igande eta jaiegunetan:gaztelaniaz
- Tel.: 943 74 11 31
dute kirol zirraragarri honekin Makina-Erremintaren - www.mufomi.com
gozatzeko aukera emateko. (13:00), euskaraz (12:00). - Ordutegia: astelehenetik ostiralera
Museoa Abuztuan: egunero, gaztelaniaz
• BTT-Debabarrena: 18.30etatik 20.00etara. Larunbata,
- IMH Eraikina– San Roke auzoa,1 (13:00), euskaraz (12:00). igandea eta jai egunak 11.00etatik
Mintxeta harrera gunea (Elgoibar) - 20.870 Elgoibar Museoaren muina gatza ustiatzeko 14etara.
- Tel.: 943 74 73 56 - Tel.: 943 74 84 56. Faxa: 943 74 41 53 lehengo moduak berreskuratzea izan - Bisita gidatuak: aldez aurretik
- www.euskadibttzentroak.com - museo@imh.es
zen eta, zehazki, XIX. mendean erabi- hitzartu.
Eskalada - www.museo-maquina-herramienta.com
litako eredua berreskuratzea. Leintz Museoan Euskadiko fosil eta mineral
• Araotz - Ordutegia: Astelehenetik ostiralera, Gatzagako herritik 250 metrotara bildumarik osatuena aurkitzen da, bil-
08:00etatik 13:00era eta 14:30etik kokaturik dago, bertako biztanleak
Goi-mailako eskalada egiteko, Euskal duma honetan Fluoritak, Goethitak,
17:30era. Aste Santutik urrira: larun- eta gatz-produkzioa babesteko antzi-
Herrian diren leku garrantzitsuenetariko mamuten buruhezurrak edota koko-
bat, igande eta jai egunetan, na eraikitako Dorletako gazteluaren
bat. 11:00etatik 14:00etara. Abuztuan, driloen eskeleto fosilizatuak daude.
–gaur egun santutegi denaren-
Zubi-jauzia asteartetik igandera, 11:00etatik oinetan. Museoa barne hartzen duen Eibarko Arma Museoa
• Araotzen bertan egiten da, 14:00etara. Astelehenetan, itxita. eraikina Burdin Arotik 1972. urtera - Bista Eder, 10 – 5º. 20600 Eibar
eskalada-gunea baino lehentxeago. - Bisita gidatuak: aldez aurretik deitu arte erabilitako metodo desberdinak - Tel.: 943 708446. Faxa: 943 70 84 36
behar da.. erakusteko birgaitu da eta, bertan, - www.armia-eiba.net
Mendi ibilbideak - Itxita: larunbat, igande, jaiegun, gatza ateratzeko behar ziren elemen- - museo@eibar.net
• Debagoiena eta Debabarrenako Abuztu eta Gabonetan tu desberdinen kopiak ikus daitezke, Memoria historikoa eta Eibarko arma-
eskualdeen Ibilbideen sareek 21 eta Elgoibar, antzinatik industria-tradizio esate baterako, dorlak – burdin- gintza jardueraren ondare industriala
14 bidetako eskaintza dute, hurrenez handiko herria izan da eta, gaur egun, galdara zuten etxeak-, sistema mantentzea eta hedatzea du helbu-
hurren. makina-ekoizle nagusia da; horregatik hidraulikoa eta kanjiloi-gurpila. ru museoak.
D E B A A R R O A 41

Ihesaldia
Monumentu-herrien
ibilbidea
Bisita gidatuak
Oñati
• Sancti Spiritus Unibertsitatea.
Iraupena: 30 min.
• Sancti Spiritus Unibertsitatea +
San Migel eliza.
Iraupena: ordu 1
• Sancti Spiritus Unibertsitatea +
San Migel eliza + jauregiak.
Iraupena: ordu 1 eta 45 min.
• Sancti Spiritus Unibertsitatea +
San Migel eliza + jauregiak +
Bidaurreta monasterioa.
Iraupena: 2 ordu eta 30 min.
• San Migelgo Errota:
Aurrez eskatu eta hitzartutako
bisita gidatuak.
Uztailean eta abuztuan, bisita gida-
tuak inguruko paraje naturaletara.
Informazio gehia-gorako:
943 78 34 53.
• Bisita gidatuak toki edo eraikin
jakinetara: urte osoan zehar
• Arrikrutz Kobazuloak:
Ordutegia:
Martxoa, apirila eta urria:
10:00 - 14:00 eta 15:00 - 18:00.
Ekainetik Irailera, Aste Santuan,
zubietan eta jai egunetan:
10:00 - 14:00 eta 15:00 - 19:00.
Azarotik otsailera:
10:00 - 14:00 eta 15:00 - 17:00.
Astelehena itxita. Iraupena: Ordu bat.
Informazio gehiago: 943 08 20 00
• Euskal artzainaren ibilbideak, eus-
kal artzain mundua hurbiletik eza-
gutzeko.
1 Ibilbidea: Euskal Baserria.
Gomiztegira bisita, bere jatorria eta
funtzionamendua ezagutuz.
Iraupena: 45 minutu
2 Ibilbidea: Euskal Gazta.
Gomiztegin egindako esnekiak egite-
ko tailerra eta mamia egitea. Iraupe-
na: 2 ordu
3 Ibilbidea: Euskal Artzaina.
Duruko saroi eta larreetara bisita.
Euskal artzainaren bizitza ezagutu
eta esperimentatzea. Iraupena: 4
ordu.
Informazio gehiago: 943 25 10 08
info@arkide.org
Informazio gehiago:
Oñatiko Turismo Bulegoa
Tel.: 943 78 34 53
www.oinati.org • turismo@oinati.org
Bergara
• Bisita gidatuak alde zahar monumen Bergara eta Oñati bezalako itzela. Soraluze atzean utzita, berriz, kilometro batzuk gorago
talara Turismo Bulegoa irekita
dagoen garaian. monumentu-herriak Bergarara , helduko gara. aurkituko dugu, nahitaez
Leintz-Gatzaga zeharkatzen ditu Deba ibaiak, Monumentu-hiribildu horretako bisitatu behar den
• Bisita gidatuak alde zaharrera, haren ibilbidearen inguruan alde zaharrean ugari dira oine- Arantzazuko santutegian .
hitzordua eskatu. egituratzen baita Gipuzkoako txeak, dorretxeak eta elizak,
Arantzazuko Santutegia zati mendebaldekoena. Itzultzean, GI-632 errepidea
• Bisitaldi gidatuak Arantzazuko hala nola San Pedrorena eta
Santutegira: Aurretik eskatuta eta Debatik abiatuta, ibaian gora Oxirondoko Santa Marinarena. hartuko dugu berriz, Arrasate-
ordutegi zehatzetan asteburuetan, egingo dugu N-634 errepideari Bergarako Erret Mintegiak ko alde zaharrean barrena
zubietan, Aste Santuan eta udan itzuli bat egiteko.
(ekaina-urria) jarraituz eta, gero, GI-627a har- herriko plaza nagusia du koka-
Informazio gehiago: tuko dugu. Mendaron , leku.
943 71 89 11/943 79 64 63 Aretxabaleta ondoan dago
turismo@debagoiena.net egin genezake lehen geldialdia,
GI-2630 errepidetik beste Urkuluko urtegiaren ingurune
www.turismodebagoiena.com txokolate-hornidura egiteko.
Debagoiena monumentu-hiribildu batera lasaigarria. Eskoriatza
Gero industrializazio handiko
• "Ezagutu Debagoiena" bisita eremu bat zeharkatuko dugu, joko dugu, Oñatira Arkitek- herri txikian, Apotzaga auzoan,
programa. tura-estilo ugari biltzen dira antzinako hileta-artea
- Tel.: 943 79 64 63 Elgoibar eta Eibar gune
- www.turismodebagoiena.com garrantzitsuen ingurukoa, hain Oñatin, ibaiari begira dagoen miresteko aukera izango dugu,
- turismo@debagoiena.net zuzen. Elgoibarren , Maki- San Migel elizaren gotikotik cromlech edo harrespilen bitar-
• Jardunaldiak Gastronomikoak:
Eskualdeko jatetxeek urteko garai des- na-Erremintaren Museoa bisita Sancti Spiritus tez. Gure azken geltokia Leintz
berdinetan proposatzen dituzten genezake, eta Eibarren , Unibertsitatearen errenazentis- Gatzaga , izango da, gatza-
menuak dastatzeaz gain, Debagoiene-
ko Jardunaldi Gastronomikoek bertako ikustekoa da San Andres eliza moraino. Arte-abangoardia, ren hiriburua.
produktuen elaborazio prozesua
ezagutzeko bisita gidatu interesgarriak
eskaintzen dituzte.
42

Gipuzkoa.
Gustuari omenaldia
roduktuarekiko eta lehengaiekiko eraba-
P teko begirunea da Gipuzkoako gastrono-
miaren ezaugarri nagusia. Pintxoen, autore-
sukaldaritzaren nahiz erretegi tipikoen bidez,
lurralde historikoko sukalde guztiek jakien
jatortasuna bilatzen dute.

JOSÉ LUIS LÓPEZ DE ZUBIRIA. MUGARITZ 2005


Gipuzkoak ospe handia du gastro- tatzeko jatetxe bikainak daude, garrantzitsua izan dute bertako
nomia-alorrean. Euskal lurralde Orion (bisigu-erretegi ezagunen museo eta interpretazio-zentroek.
hori, bere merituengatik, errefe- txokoan) eta Zarautzen bezalaxe. Elikagai jakin baten historia eta
rentziazko lekua da janariari buruz Barnealdean, berriz, behi-haragia sekretuak (haien konplexutasun
hitz egiterakoan, eta ez bertako
sukaldarien eta jatetxeen itzal han-
da nagusi sukaldaritzan (txuletoia,
batez ere), eta ortuko produktuak
osoan) ezagutzera ematen dituzten
dozena erdi gune daude Gipuzko-
Michelin
diarengatik soilik, baita sukaldari-
tzarako zaletasuna gizartean sakon
ere bai: Tolosaldeko babarrunak, an. Idiazabal Gaztaren Interpreta- eremua
esaterako. Sagardotegiak Gipuz- zio Zentroak, Babesturiko Jatorri
erroturik dagoelako ere. Gozatzea, koa osoan daude, baina Astigarra- Probintziako zortzi jatetxek dute
dastatzea eta bizitzea da Gipuzko- Deiturari izena ematen dion herrian gastronomia-sari nagusia, Michelin
gakoak dira ezagunenak. Horietan,
ako turismo-esperientziaren alder- aipatutako gastronomia-joera guz- kokatuta, Gipuzkoako paisaiarekin izarra. 15 dira guztira, eta Donostia
dirik erakargarriena. tiak uztartzen dira, sagardoa das- lotura zuzena duen esneki horren da munduan metro koadroko
tatzeko aukeraz gain. Sagardoaren historia eta sekretuak erakusten Michelin izar gehien duen hirietako
Mila modu daude egiteko: pintxo-
ohiturak gainditu egin du ohiko dizkigu. Halaber, Ordizian D’Elika- bat. “Euskal Sukaldaritza Berriari”
tabernetara joanez, izen handiko
denboraldiaren muga, eta, egun, tuz Elikaduraren eta Gastronomia- esker izan da hori, 70eko hamarka-
jatetxeak bisitatuz, eta erretegi tipi-
urte osora zabaldu da. Jai-giro bera dan euskal sukaldaritza erabat be-
koak, sagardotegiak edo txakolin- ren Interpretazio Zentroa dago, eta
izaten da txakolindegietan, ardo rritzea erabaki zuen sukaldari talde-
degiak ikusiz, txakolina upeletatik bertan elikagaien alderdi osasun- aren ekimenari esker, hain zuzen.
zuzenean dastatzeko. Kalitatea zuri apartsuz beteriko upelen ingu- tsuenez arduratzen dira. Gozozale- Lortu zuten, eta Gipuzkoako gas-
letra larriz ageri da beti, hori baita ruan sortutako eremuetan. Itsaso- ek, berriz, Gozogintzako Gorrotxa- tronomiaren egungo bikaintasuna
helburu nagusia. Gipuzkoan, bisi- ari begira lantzen den txakolina
gi Museoarekin dute hitzordua,
teg da orduko uztaren emaitza. Arzak,
tariak adina sukaldaritza-aukera dastatzeko lekuak dira. Txakolin-
Tolosan; kalitatezko gatza nahi Akelarre (biak Donostian) eta Martin
daude. Hiriburuan, Donostian, pin- mahastiak Gipuzkoako hainbat
dutenek, berriz, Leintz-Gatzagako Berasategi (Lasarte-Orian) jatetxe-
txo-taberna eskaintza zabala dago, landa-gunetan ontzen diren arren,
Gatzaren Museora jo dezakete; ek hiruna izar dituzte, Mugaritzek
baita goi-mailako jatetxe nagusiak antzina kostaldean ziren nagusi. (Errenteria) bi, eta Miramon
ere. Inguruko herriak, berriz, sukal- Horregatik daude txakolin-ibilbide sagardoaren kulturari buruz zerbait
Arbelaitz, Kokotxa, (Donostian guz-
daritzaren beste hainbat adarretan nagusiak Zarautz, Getaria eta Aia jakin nahi dutenek Sagardoetxea tiak), Zuberoa (Oiartzun) eta
espezializatu dira. Hondarribian, artean. bisita dezakete, garaiko sagar- Alameda (Hondarribia) jatetxeek
Getarian eta gainerako herri arran- Lurraldeko gastronomiaren dohai- zuku horri buruzko Astigarragako izar bana dute.
tzaleetan, esaterako, arraina das- nak hedatzerakoan, eginkizun museoa.
43

Hiztegi gastronomiko
laburra
TOLOSAKO BABARRUNAK. Eusko PERRETXIKOA. Gipuzkoan
Label zigilua daukaten baba- perretxiko tradizioa handia da.
rrun beltzak, ia beste ezer Perretxiko-garaian jatetxe asko-
gehitu gabe prestatu eta aza tan eta azoka guztietan saltzen
edo odolkiarekin jaten dira. dute.

ERRETEGIAK. Behi-txuleta PINTXOAK. Gipuzkoako eta Euskal Herri osoko


famatua edo itsas zapoa edo identitate-ikurretako bat. Donostiako taberne-
erreboiloa dastatzeko leku tan lortu du ohitura honek sofistikazio mailarik
egokiak dira. Haragi horretan handiena eta autoredun pintxoak edo unean
espezialduak lurralde guztian bertan prestatuak ere badaude. Tabernaz taber-
zehar daude eta bereziki arrainok prestatzen na pintxoak jateari deitzen zaio “pintxo-jana”.
dituztenak Getarian, Orion, Pasai Donibanen,
Hondarribian eta kostaldeko herrietan aurki dai-
tezke.

TXULETOIA. Txingarretan prestatzen den behi-


Azokaz kia. Barnealdea gutxi erreta, eta gatz lodiz
azoka ondua. Sagardotegietako jaki nagusia da.

Herri gehienek dituzte azokak, base-


rriko ohiko produktuak salerosteko.
Donostian, Bretxakoa eta San Mar-
tinekoa dira handienak. Dena den, POTEOA. Tabernaz taberna “ardo-txikitoak”
guztien artean bi herri nabarmentzen eta “garagardo-zuritoak” edatea, lagun arteko
dira: Ordizia eta Tolosa. Ordiziako solasaldian murgildurik eta pintxoak janez.
azoka asteazkenetan antolatzen da,
duela lau mende baino lehenagotik; ELKARTE GASTRONOMIKOAK. Gipuzkoako
Tolosakoa, berriz, larunbatetan. benetako instituzio gastronomikoak dira; ber-
tan, sukaldea eta jangela dituen lokal batean
EUSKO LABELA. Batez besteko kali- biltzen dira lagun taldeak, gosaria, bazkaria edo
tatetik gora dauden nekazaritza-pro- afaria prestatzeko. Donostian ehun urtetik gora
duktuei ezartzen zaien euskal marka dituzte zenbaitek. Elkarte horietan sartzeko
bereizgarria. Ibarrako piperminak bazkide edo bazkideren baten laguna izan
(“otarrainxkak” ere esaten zaie), base- beharra dago.
rriko oilaskoak, behi-haragia eta ipa-
rraldeko atuna, besteak beste. TXOTX! Sagardoa upeletik bertatik probatzera
joateko sagardotegietan
IDIAZABAL. Ardi latxaren esneaz eginiko gazta. egiten den deiari esaten
Aizkorriko mendilerroaren aldamenean kokatu- zaio. Urtarrilean hasi eta
tako herriaren izena da, eta Jato- udaberrira arte irauten du.
rri Izendapena ere bai. Nortasun Urteko sagardo produk-
Gipuzkoan, elikagaien inguruko zioa dasta daiteke garai
handiko gazta da, sakona eta
hainbat ekimen antolatzen dira: San azkura zorrotzekoa. Ketuta edo horretan sagardotegie-
Sebastian Gastronomika proposa- ketu gabe presta daiteke. Intxau- tan, menu tipikoarekin
men garaikide eta berritzailea, hau rrez lagunduta sagardotegietako batera: bakailao tortilla,
da, azaroko Nazioarteko Gastrono- postrerik ohikoena da. bakailaoa piperrekin eta
mia Kongresua; jaki zehatzen ingu- txuleta.
ruko ospakizunak –Babarrun Astea
eta Txuletoi Jaia, Tolosan–; baita IBARRAKO LANGOSTINOAK. Udako piper-
GETARIAKO TXAKOLI-
Artzain Eguna ere, Ordizian. Tradi- min txikiak, min puntu arinekoak, zartaginean
NA. Orratz arineko ardo zuria, Getaria, Zarautz
ziozko azokak ere egiten dira: Zuma- pasa eta aperitibo gisa edo beste zerbaiten
eta Kantauri itsasora begira dauden herrien
lagungarri ateratzen dira.
rragako eta Urretxuko Santa Luzia- inguruko mendietan sortzen diren mahastietan
koa (nekazaritza- eta abeltzaintza- ondutakoa. Arrainari eta mariskoari laguntzeko
azoka, abenduaren 13an); Elgoibar- MONDEJUA. Ardi-gantz eta -tripaki, porru eta aproposa.
ko Gabon Zahar feria (abenduko tipulaz eginiko odoloste argia. Zaldibian, Goie-
azken larunbatean), eta Donostian rriko eskualdean, sortu zen eta egun herri horre- TXAKOLINDEGIA. Izen bereko ardo zuria das-
eta Azpeitian ospatzen den San tan urtero antolatzen da Ardiki Eguna, hestebe- tatzeko upeltegiak. Antxoa gazitu gozoekin eta
Tomas azoka (abenduaren 21ean). te horren lehiaketa hartzen duen azoka. bertako atun apartarekin batera jan ohi da.

www.sagardoetxea.com / www.getariakotxakolina.com
44

Eduardo Chillida,
Gipuzkoa modelatu zuen artista
duardo Chillidari buruz ari garenean, nazioarteko osperik eta begirunerik
E handieneko artista garaikideetako bati buruz ari gara. Baina, aldi berean,
bizi izan zen eta hil zen lurrarekin lotura sakonak izan zituen gizonari buruz
ere bai. Chillidaren eskulturak, bera bezala, inguruneari zor zaizkio. Hortik
datoz bere lanen eta gipuzkoar lurraldearen arteko harreman estuak. Egile
hau ausartu zen burdina hezi, airezko espazioak sortu eta harriekin elkarriz-
ketan jartzera. Bere museoa, Chillida-Leku, haren obraren zati garrantzitsu
bat Chillida Lekuk katalizatzen duen arren, Donostian, haren jaioterrian,
zehar banatuta ere aurki dezakegu lan asko. Chillida-Lekuko
ondarea
Beste obra bat izango balitz bezala,
Eduardo Chillidak utzitako ondarea
jasotzen duen museoa prozesu luze,
hausnartu eta grinatsuaren emaitza
izan zen. Ia hogei urtez, Hernanin
kokatutako Zabalaga baserriaren
inguruko paraje berdea bisitatu ohi
zuen artistak, bere ametsa hezur-
mamitzeko: lanek eta naturak bete-
betean bat egingo zuten lekua, edo
artistaren hitzetan esanda “nire
eskulturek atseden hartzeko eta jen-
dea eskulturen artean basoan bezala
Bere filosofiarekiko leiala izanik, sustraiak torikoan zehar bidaiatzea, haranak ara-
ibiltzeko lekua”.
jaioterrian ondo errotuta eta adarrak katzea, natura-eremuetan kokatutako
mundu zabalera irekita zeuzkan zuhaitza eskulturak aurkitzea eta, azkenik, eskul- XVI. mendeko baserriaren inguruan,
zen Chillida. Berak utzitako obrak ere ildo toreak bere lanak gordetzeko amesturi- pagoz, magnoliaz eta haritzez bete-
berari jarraitu zion: inguruan sakon sus- ko museoa bisitatzea. tako lurretan, 40 eskultura baino
traituta baina, aldi berean, inguruaren gehiago daude, tamaina guztietako-
Haizearen Orrazia izango da, agian, ak. Fantasiaren eta errealitatearen
gorabeherei lotuta dago, eta azkenik, Eduardo Chillidaren obrarik enblemati- artean dabilen eta urtaroaren arabera
ondare unibertsal bihurtu da. koena, eta Donostiako paisaiaren ikono aldatzen den espazioa osatzen dute.
Eduardo Chillidaren mende-erdiko sor- nagusietako bat. Kontxako Badiaren Eremu horretan erakusgai dauden
kuntza-lanaren emaitzak aurkitzeko mendebaldeko muturrean finkaturik eta eskulturak ukitu egin daitezke, eta
abiapuntua Gipuzkoa da. Bere eskultu- itsasoaren suminari etengabe aurpegia artista donostiarrak proposaturiko
rak gure bizi-espazioaren eta gure senti- emanez, burdinazko hiru eskulturaz osa- argi- eta aire-jokoetan parte hartzera
mendu-oroimenen osagai bereiztezinak tutako multzoak ezin hobeto irudikatzen gonbidatzen dute, berak beti itzuri
dira. Horregatik, Chillidaren obra gehie- du giza espirituaren eta naturaren eder- izan baitzituen lerro zuzenak.
nek Gipuzkoako paraje eta istorioak tasunaren arteko uztardura. Ez dio axola Eskultorearen nahierara zaharberritu-
ekartzen dizkigute gogora. Chillidaren ekaitzak bazterrak harrotzea edo haize tako baserrian tamaina txikiko obrak
burdinek burdinolen tradizioa oroitaraz- bortitzak inguruan jotzea: Chillidak eta daude, alabastroz, terrakotaz, igel-
ten digute; “lurrek”, berriz, garai megali- Luis Peña Ganchegui arkitektoak elkar- tsuz, zurez, altzairuz eta paperez egi-
tikoetatik hona indarrean gordetako ama lanean egindako obrak egunero-egune- nak. Orobat, aldi baterako erakuske-
lurrarekiko gurtza. Haizearen Orraziak ro hartzen ditu donostiarren eta kanpo- tak egiteko aretoa da, non Eduardo
eta antzeko beste espazio batzuek, tarren bisitak. Chillidaren sorkuntza-prozesurik bar-
azkenik, artistak artea eta natura ezkon- Haizearen Orrazia ez da hiriko bazter ne-barnekoenen emaitzak ageri di-
tzeko hartutako konpromisoaren berri erromantikoa soilik. Funtsezko gunea da ren.
ematen digute. Chillidaren obra ondo euskal eskultorearen unibertsoan murgil- Espazio estatikoa izan beharrean,
ezagutzeko nahitaezkoa da lurralde his- du nahi duten guztientzat. Chillida-Leku, jaio zenetik, era guz-
tietako kultura-jardueretarako gunea
izan da. Sorrarazi zuen artistaren filo-
sofiarekin bat, musika klasikoko
kontzertuak, jazz-emanaldiak, dan-
tza-ikuskizunak, plastika-tailerrak eta
hezkuntza-programak ere antolatu
ohi dira, Chillidaren artea, bizitza eta
obra jendeari hurbiltzeko asmoz.

www.museochillidaleku.com
45

Marearteko zabalgunea eta flysch-eko labarrak.


Historia harrietan idatzia
urraren historia-liburua deitzen diote batzuek. Eta zuzen
L dabiltza: Zumaia, Deba eta Mutriku bitarteko kostaldeko
labarrak eta flysch-ak mende luzetako geologia-bilakaeraren
berri ematen digute. Paisaia eder eta bitxi horretako ekosiste-
ma Gipuzkoako kostaldeko aberatsenetakoa da, eta bioaniz-
tasunak ere ez du parekorik lurraldeko gainerako eremuetan.

Ezinbesteko
bi bisita
Algorri Naturaren Interpretazio Zentroa
Zumaian dago. Marearteko zabalgune-
ari eta labarrei buruzko beharrezko
informazioa eskaintzen du, eta euskarri
didaktiko egokia da fenomenoa bere
osotasunean ezagutzeko. Zentroaren
instalazioetan interpretazio-erakuske-
ta, ikus-entzunezko baliabideak eta
liburutegi ezin hobea dituzte. Algorrin ez
dira mugatzen turismo-informazioa
ematera, hezkuntzari eta ingurumenari
lotutako helburuak ere badituzte eta.
Mutrikun, gainera, Nautilus museoan
Aro Sekundariora arteko fosilez osatu-
tako bilduma zabala ere ikus daiteke,
guztiak ere herria inguratzen duten kos-
Kostalde paregabea da. Mutriku gabeko eskulturagile lana ikusgai ziren arte. Hala ere, marearteko taldeko profiletik atereak. Horrez gain,
eta Zumaia artean dago. Erdian daukagu Mutrikuko flysch beltze- zabalguneak hor dirau, bizirik. Mutrikuko historia geologikoa jasotzen
Deba dela, kostaldeko dozena bat tan, Deba inguratzen duten itsas- Gaur egun, santutegi biologikoa duen ikus-entzunezko bat ere eskain-
kilometro inguru besterik ez dira, tzen da Zentroan eta baita antzinako
labarretan edo Zumaiako geruze- da, eta aniztasuna du ezaugarri,
garai haietako flora eta faunari buruzko
baina ikuskizuna bermaturik dago. tan, itsasbeherarekin oinez joan era guztietako 200 espezie baino hainbat panel ere.
Milaka harri-plaka daude, elkarren daitekeelarik. gehiago bizi baitira bertako urmael
gainean ordenan ezarriak. Horietan naturaletan eta zirrikituetan. Sarre-
Inguruneko paisaia harrigarria da, Informazioa
guztietan, duela milioika urtetatik ra-ate naturala Zumaia da, Itzurun
baina datuak ezagutuz gero, are
orain arte izandako gertakari kli- hondartzatik. Dena den, Sakoneta www.flysch.com
txundigarriagoa irudituko zaigu
matiko, biologiko eta geologikoak edo Itxaspe hondartzak ere sarbi- Algorriko Interpretazio Zentroa
flysch-a. Kostaldeko gune horretan
islatzen zaizkigu. Juan Belmonte, 21. Zumaia
egindako azterlanei esker, planeta- de erosoak dira. Debatik hurbil Tel.: 943 14 31 00 / algorri@zumaia.net
Gipuzkoako kostaldeko gune ren jatorriari buruzko xehetasun daude biak, eta Mutrikuko Zazpi www.algorri.eu
horretako flysch-a (`jariatu´ edo asko ezagutu dituzte mundu osoko Hondartzak. Halaber, hiru udale- Nautilus, Mutrikuko Interpretazio
`igaro´ aditzera ematen duen termi- zientzialariek: Iberiar penintsulak rrietako turismo bulegoek bisita Geologiko Zentroa
no alemaniarra) Europako naturgu- eta Europak bat egin zuten garai- gidatuen aukera zabala eskaintzen Antonio Ezeiza kalea, 3. Mutriku
nerik garrantzitsuenetakoa eta Tel.: 943 603 378 / 657 794 677
tik hasi, eta Pirinioen sorkuntzaren dute, oinezkoentzako ibilaldien
konplexuenetakoa da. Horretaz ondoren, dinosauruak desagertu zein itsasontziko irteeren bidez. Flysch-en ibilbidea, bisita gidatuak,
jabetzeko ez da aditua izan behar: lurrez eta itsasoz. Informazio gehiago
turismo bulegoetan:
Kantauriko urak urrundu eta itsas- - Zumaia: 943 14 33 96
behera dagoenean, harrizko plata- - Deba: 943 19 24 52
formaren ikuspegia paregabea da, - Mutriku: 943 60 33 78
ikaragarria. Ur gezaren etengabe-
ko ekintzaren ondorioz sortu da,
itsasoaren eragin jarraitua jasan
ondoren, labarrak higatu egin bai-
tira, azukre-koskorrak bailiran, eta
harrizko milorri-zelaia sorrarazi
dute. Beraz, egun ia bertikalean
kokatutako plaka horiek itsas
hondo horizontalean zeuden iraga-
nean, oso aspaldi. Naturaren eten-
46

Hiru Tenpluak.
Ibilaldia Ignaziotar lurraldean
rdi Aroa, Barrokoa eta Orainaldia. Hiru garai horiek uztartuz bisitatzen dira
E Gipuzkoako hiru tenplurik ederrenak: Zumarragako Antio ermita, Loiolako San
Inazioren Santutegia Azpeitian eta Arantzazuko Ama Birjinaren Santutegia Oñatin.
Hiru Tenpluen ibilbideari esker, Artearen Historian zehar ibilaldi arin eta oso bat egite-
az gain, zenbait euskal mito eta kondaira ezagutzeko aukera izango dugu, eta baita
lurraldearen bihotzik berdeenarekin harremanetan izateko parada ere. Ibilbidea
Gipuzkoako barru aldeko landa eremuan zehar egiten da, Urola ibaiaren ibilguan ba-
rrena lehenik (korridore estuetan zehar eta ibar zabaletan zehar), eta gero, Udanako
portu apala zeharkaturik, Oñatiko bailara bukolikora iritsita.
www.tierraignaciana.com

protestanteei aurka egiteko sortu


zen Kontrareformaren babesean
eginiko obran. Hura eraiki eta mende
batzuk geroago, arrazoi eman behar
izan zieten kupularen egitura larre- Antioko
gizkoa zela esan zutenei. Duela gutxi
berritu egin behar izan zuten eta
ermita
XVIII. mendean amaitu zutenean
izango zuen itxura berbera dauka Katedrala,
orain. miniaturan
Santutegian, gainera, Museo
Loiolako Santutegia Sakroa dago, objektu liturgiko
baliotsuak, erlikitegi ederrak eta Mende batzuk lehenago, Behe Erdi
Barrokoaren gorazarrea Loiolako San Inazioren oroigarri
diren beste ondasun batzuk biltzen
Aroan, gerrarako bokazioz sortu
zen eraikin baten hormak jaso zituz-
dituena. ten, Beloki mendiaren terraza natu-
Izarraitz mendiaren oinetan hasten iraunkorra ikus daiteke San Inazio- ral pribilegiatu bat aprobetxatuz.
da ibilbidea, Azpeitian. Hainbat ren bizitza eta haren garaiko gora- Bidegurutzeak zaintzeko pentsatua
jauntxo-etxe dituen burgua da behera historikoei buruz. zen, baina denborarekin, ia leihorik
Azpeitia, amanda-itxurako alde San Inazioren omenez eraikitako eta kanpoko apaingarririk gabeko
zaharra San Sebastian eliza errena- Santutegiak antzekotasun handiak gotorleku hura Gipuzkoako altxor
zentista trinkoaren inguruan bildua ditu Vatikanoko San Pedro basilika- artistikoetako bat bihurtu zen:
duena. Elizaren barruan, Gipuzkoa- rekin, XVII. mendean diseinatu bait- Antioko Amaren ermita. Elizatxoa
ko zaindari Loiolako Inazio santua zuen Carlo Fontanak, Bernini arki- Zumarragako udalerrian dago,
bataiatu zeneko bataiarria aurki dai- tektoaren ikasle zenak. 20 metro herria osatzen duen industri egitu-
teke, eta baita hamarkadatan zehar diametroko kupula eraikitzera rari so, ikuspegi paregabea duela,
ezkutuan izan ziren XVI. mendeko ausartu zen, zenbaten ustez bere Aralar eta Aizkorri mendi lerroetara,
horma irudi ederrak ere, Bakarda- pisua jasango ez zuen arren. Ten- eta Irimo mendi hurbilaren maldetan
dearen kaperan. Loiolako Santute- plua, barrualdeko neurri zuhurrak kokatuta Urretxuko udalerriko Ipe-
gia, berriz, Azpeititik Azkoitira bide- gorabehera, mugimendu barrokoa- ñarrieta jauntxo etxe ikusgarrira
an dago (bide batez esan dezagun ren bertute guztien gorazarrea da, begira.
herri horrek ere merezi duela ibilal- zutabe salomoniko eta urrearen Antioko elizak, ermiten katedral gisa
ditxo bat: Idiakez dorretxe beltzez- ugaritasunetik hasi, eta Kubatik eka- ezagutzen denak, edertasun pare-
ka, toki paregabean kokaturiko San rritako zurean landutako atetzarre- gabea dauka, bere itxura monoliti-
Martin ermita…). Loiolako Santute- tara, marmol arrosak edo Bohemia- koa, arte mendetsuz inguraturik
gia Barroko garaian egin zen, eta ko kristalez eginiko lanpara ikusga- egotearen pribilegioa eta edonor
Santuaren jaiotetxea izan zena ingu- rria ahaztu gabe. Estilo churrigue- harritzeko moduko altxor monu-
ratzen du, defentsarako eraikitako reskoa da, beharbada, multzo erli- mentala ezkutatzen duten horma
dorretxea (garai hartan ohikoak ziren jioso honen ondarerik onena, Alda- latzak direla medio. Barruan, harit-
Ganboatar eta Oinaztarren arteko re Nagusi ikusgarrian jasoa, Luterok zezko egitura patxadatsuak grazia
borrokak). Etxe horretan erakusketa Europa erdian zehar erein zituen tesi
47

Azkoitia Azpeitia
Loiola

Zumarraga
La Antigua
Oñati
Ordizia

Arantzazu

Arantzazuko santutegia,
Arteen laborategia

Lehen ikuspegia harrigarria izaten da arantza mardul baten gainean zego-


beti, Arantzazuko santutegia eraiki- en eta ondoan kanpai bat zeukan joka,
nen multzo ausart bat baita batez ere, haren presentziaz ohartarazteko. Art-
bere garairako aurreratua eta erabat zainak, harriturik, “Arantzan zu?” gal-
haustura-eragilea. Lehen harria detu omen zion eta horrela, izen hori
1950ean jarri zen arren, toki hura fede- hartu zuen gaur egun elizako abside-
aren gune sutsua izan zen aurretik ere, an buru den irudiak.
handiz eusten dio eraikinaren Harrizko horma horien barruan
hainbat mendez. XVI. mendearen
sabaiari eta airean dagoen itxu- bataiatu zuten Miguel Lopez de Birjina agertu zen lekua santutegi bat
amaieran hasi zen guztia, kondairak
ra ere ematen du. Gotikoaren Legazpi Filipinen konkistatzailea eraikitzeko egokiena ez zenez, fede-
dioenez Aloña mendiaren paisaia mal-
garaian eginiko Birjinaren irudi ere, Zumarragako plaza nagu- dunek Oñati bailarako parrokia bate-
kartsu hauetan Arantzazuko Ama Bir-
gurtua gordetzen da bertan. sian irudia daukana. ra eraman zuten irudia, baina Ama Bir-
jina Baltzategiko Errodrigo artzainari
Arotzeriako lan aparta da, eus- jina Aloña mendiko trokarteetara
agertu zitzaionean. Jainkoaren ama
kal artisautzaren adibide ezin itzultzen zen beti eta, azkenean, san-
hobea, arkitekturako egitura tutegia han egitea erabaki zen. Sua
konplexu baten zerbitzura jarria izan da Arantzazuko historiako prota-
eta hainbat errestaurazioren gonista nagusietako bat eta XX. men-
ondoren, gure garaira bere dean ia erabat berregitea erabakitze-
horretan iritsi dena. Zenbait aren arrazoia, santutegiaren alde goti-
habek sorpresak ezkutatzen ko eta barrokoak erabat kaltetu bait-
dituzte: emakume buruaren for- zituen suak. Horrela, 1950ean arki-
mak, tenplua euskal mitologia tektura eta artearen laborategi bilaka-
aberatsarekin elkartuz. tu zen Arantzazu, garai hartarako
proiektu ausartegia izanik, polemika
Antioko elizaren sarrerako atea-
ere izan zuena. Oñatitik hamar kilo-
ren ondoren, eskuinetara,
metro iparraldera dago Arantzazu.
koska bitxi batzuk antzeman
daitezke harrian. Tradizioak Sainz de Oiza eta Laorga arkitektoek
dioenez, jentilen arrastoak dira, diamante itxurako harrizko hormadun
kondairaren arabera, Aizkorriko eraikina egiten zuten bitartean, hain-
kobetan bizi ziren euskal mitolo- bat artista partaide izan ziren beren
giako erraldoi paganoenak. ekarpenekin eraikina janzten: Lucio
Muñoz –harena da Birjina hartzen
Errealitatea bestelakoa da eta
duen absidea- edo euskal arte garai-
Antioko eliza, erraldoi haiei
kideko azken joeren ordezkari zen-
esker eraikia izan ordez, euskal
bait. Jorge Oteiza nafarrak fatxadako
lurretan kristautasuna hedatze-
14 apostoluak sortu zituen eta Eduar-
ko funtsezko tenplua izan zela
do Chillida eta Néstor Basterretxeak,
esan daiteke eta baita herriak
hurrenez hurren, ateak eta kriptako
eta inguruetan barreiaturiko
hormak.
baserriak elkartzeko gune ere.
48

Galtzeko moduko 17 hondartza


do zaindutako kostare- Donostia/
…Ekin, kosta lasaiarekin,
iristeko oso erraza den hondar- Ondarreta hondartza 14

tzarekin eta beharrezko guztia


Ondarreta hondartza Donostiako badiaren ondo-ondoan
duenarekin topo egin dezazun, dago, Santa Klara uharteak eta Igeldo mendiak babestuta
baita bainuaz gozatzeko eta hain dago; gainera, Kontxa eta Ondarreta hondartzak Loretopea-
desberdinak diren surf edo urpe- ko harkaitzek baino ez dituzte banatzen, Miramar Jauregiaren
behealdean, hain zuzen. Agian, Gipuzkoako hondartzarik ede-
karitza bezalako kirolak egiteko rrena eta dotoreena izango da. Hain zabala izatearen ondo-
aukera ematen diguten hondar- rioz, Donostiaren dotorezia Kontxako hondartzatik baino askoz
tzekin ere. Hegi berdez inguratu- ere lasaiago balioetsi daiteke.
tako Gipuzkoako hondartzek
Kantauri Itsasoaz gozatzeko Kontxa hondartza 15

parada bikaina eskaintzen dute.


Klasiko bat. Hondartzaren 1.370 metroko luzerak azaleko
kurba diseinatu du eta Donostiako mendi eta eraikinekin
Donostian, hiru hondartzen ederta- lotzen da harmonikoki. Maria Cristina erregina Kontxarekin
sunak zail egingo duzu bat aukera- liluratuta geratu zen eta Gipuzkoako udan pasatzen utz
tzea. Egia esan, ez duzu zertan ezin daiteken lekua da. Herriko hondartzaren izaera du eta
aukeraturik eta hirurak bisita ditza- eskudel polit batek baino ez du herritik banatzen.
kezu, elkarrengandik hurbil baitau-
de. Kontxak eta Ondarretakoak
badiaren ikuspegi ederra eskain-
tzen dizute. Zurriolakoa, basatia- Zurriola hondartza 16

goa, gazte eta animatuena da.


Zurriola hondartza edo gauza bera dena, Groseko hon-
Zarauzko eta Hondarribiko alde dartza da Donostiako hondartzarik gazteena. Eta ez zabal-
zaharren edertasunari hondartza dutako kai-muturra eraiki berria (hamar urte inguru) delako
gehitu behar zaie, familia guztia- bakarrik, gazte eta "surflari" itxura duelako eta giroa sor-
rentzako zerbitzurik onenekin. Plan tzen delako baino. Rafael Moneok diseinatutako kongre-
bikain bat: arratsaldea hondartzan suen jauregiko kristalek eta Kursaaleko auditorioak deko-
eta pintxo afaria ondoren. ratu abangoardista itxura ematen dio Zurriola hondartzari.

Zarautz/
Zarauzko hondartza 11

2.500 metroko luzera du Gipuzkoako hondartzarik handienak.


Piktogramen Olanaztatutako etxola bitxien koloreen gainean itsasoko ibi-
interpretazioa laldi animatu eta luzea egin daiteke. Zarauzko hondartza-
ra mota guztietako jendea joaten da: familian egoten diren
bainu-hartzaileak, baita uretan nazioarteko hitzordua duten
Denboraldian, sorosleak
surflariak ere. Hondartzaren ekialdeko muturrean garran-
tzi ekologiko handia duen gunea, dunak eta Iñurritzako
Aldagelak padurak era badaude.

Surf egiteko
gomendagarria
Hondarribia/
Urpekaritzarako
gomendagarria Hondarribiako hondartza 17

Jatetxeak inguruan
Portuaren ondo-ondoan, Gipuzkoako azken hondartza kai-
mutur batek banatzen du Bidasoa ibaiaren bokaletik. 800 metro-
Irisgarritasuna
ko luzera du eta ingurune, berriz, ostera ere urbanizatu berria
dago; Hondarribiko hondartzak, hondar gainazal lasaiari esker,
Informazio gehiago: bainu patxadatsua hartzeko parada eskaintzen du. Hondartza-
rekin gozatu baino lehen edo horren ostean, Txingudiko badia-
www.gipuzkoa.net/hondartzak ren beste aldera, Hendaiara, igaro daiteke ontzian.
49

Mutriku/ Ondarbeltz 4 Zumaia/ Malkorbe hondartza 10

Saturraran hondartza 1 Itzurun hondartza 7

Ondarbeltz hitz konposatuak Oso gertu dagoen portura eta


"hondar" eta "beltz" aditzera ema- Zumaiaren mendebaldera txangoa "Getariako Arratoira" begira, hon-
ten duen moduan, bertako arroken eginez iristen den leku polit eta bi- dartza apain eta babestu honek ur
Gipuzkoako hondartzarik mendebal- osaerari esker, aleak finak eta ilu- zigarri honek iodo kopuru altuko lasaiak ditu eta ez da oso handia.
dekoeneko arroken itxura guztiz be- nak dira. Hondartza Mutrikuri da- urak ditu. Morfologia bikaina itsas-
reizgarria da; hondartzaren 300 me- gokion arren, Debako herrigunetik labarrez eta "flysch" fenomenoaz
troak Mutriku eta Ondarroa (Bizkaia) oso gertu dago. (kareharri eta hareharri orriak forma Orio/
arte hedatzen dira. Oso olatu onak bertikalean, hostopil itxuran) dago
ditu, eta hori dela eta, Saturraran osatuta.
Oribarzar hondartza 12
oso ezaguna da surflarien artean. Deba/
Santiago hondartza 5
Zazpi Hondartzak 2 Santixo hondartza 8

Orioren aurrean, Oria ibaiaren bo-


kalearen ezkerraldean dago hon-
dartza txiki eta lasai hau, arrantza
gustuko dutenek hain gustuko du-
ten gunea.
Zabala eta herritarra, hondartza Urola ibaiak bere bokalean osatzen
honek ISO 14001a dauka, Deba dituen padurekin batera eta
Urpekaritza eta nudismo zaletuek
senai arrokatsuen segida malkartsua
ibaiaren bokalearen alboan kokatu- Zuloaga Museotik gertu, Zumaiako Antilla hondartza 13
tako hondartza eta itsasoko ibilaldi hondartzarik handienak lasaitasuna
estimu handitan dute, zerbitzurik batez inguratutakoa da eskualdeko eskaintzen du hondar hedadura
gabe baina edertasun handikoa. jende gehien erakartzen duena. handian zehar.

Mutrikuko hondartza 3
Sakonetako kala 6 Getaria/
Gaztetape hondartza 9

Orioko hondartza nagusia, bere


camping eta guzti, jendez ingura-
tuta egon ohi da, baina hala eta
guztiz ere, beti da erosoa; izan ere,
berritu berria da, eta 3.500 metro
Deba eta Zumaia artean dago kala koadro hondar du. 17
txiki hau; inguruan dauden
Mutrikuko portuarekin batera, ta- Mendata eta Elorriagako kalen San Anton ("Getariako Arratoia" Hondarribia
maina txikiko herriko hondartza moduan, nudismoa praktikatu na- ezaguna) mendiaren mendebalde-
hau (orain obretan) ikus dezakegu. ra dago Kantauri Itsasoko hon-
hi dutenentzat eta paisaiaz bere
dartza txiki hau.
naturaltasunean gozatu nahi dute-
nentzat aproposa da. 16
1
2
3 14 15
Ondarroa 8 9 Donostia
4
5 6 7 10 San Sebastián
Mutriku
Getaria
Zumaia 13
Deba 11 12
Orio
Zarautz
50

Burdin harana.
Iraganetik ikasten
izkorri mendikatean jaio eta kilometro gutxira, Legazpira iris-
A ten da Urola ibaia. Mendetan zehar Gipuzkoako burdinaren
hiriburua izan zen Legazpi eta udalerriaren barruan hamabost
Inguru haietan ugari ziren egurra
eta ur korronteak, energia sortze-
ko aproposak. Metalaren bilakae-
baserri bakartietan nekazaritzako
ustiapen txikiekin jarraitzen zuten.
Garai haien lekuko da, paisaiaz
burdinolatik gora izatera ere iritsi zen garai batean. Horretan la- ra hori gertatzen zen bitartean, gain, museo eta interpretazio zen-
Legazpi, Zumarraga eta inguruko troz osatutako sare interesgarria
gungarri izan ziren inguruetan sakabanaturiko meategiak, baina beste herri batzuetako baserri- ere, atzera begiratu eta aurrerape-
baita burdina lantzeko tresneria elikatzeko lurralde honek zituen munduak bere horretan eusten nak ia ezabatu zituen lanbide bat-
baldintza ezin hobeak ere. zion betiko izaera malkartsuari eta zuen nondik norakoez ikasteko.

Informazio gehiagorako: www.lenbur.com / Tel.: 943 73 04 28

Euskal Burdinaren Museoa eta Mirandaolako Burdinola

Galdategi zahar batean kokaturiko museo hau bisitatzean bakarrik ulertzen da


Urola bailaran metalak izan duen garrantzia eta paisaia eta herrietako ohiturak
aldatzeko erakutsi duen ahalmena. Espazio horretan, bere konplexutasun osoan
azaltzen da burdinaren industria, informazio-panel, ikus-entzunezko eta lantres-
na zaharren bidez.
Bisiten osagarri, egiazko erakustaldiak izaten dira igandeetan, Mirandaolako bur-
dinolan –izen bereko ermitaren alboan, mirari famatu bat gertatu zen lekuan-, eta
denboran zehar bidaia egiten da XIV. mendera, garai hartako langileek nola lan
egiten zuten jakin eta burdina lantzea posible egiten zuen mekanismo ikusgarria
ezagutuz. Museoa, gainera, informazio iturri baliotsua da mineral hau protago-
nista hartuta eskualdean zehar ibilbide tematikoak prestatzeko.

Mirandaola parkea, Telleriarte auzoa (Legazpi).

Artzaintzaren ekomuseoa olagizon, abeltzain zein nekazariekin) hain lotura estua izan duen elika-
gaiaren garrantzia aztertzea. Espazio horretan, nekazaritzako ohiko tres-
Ekomuseoak ardiak, larreak eta ekuazio horri esker sortzen den pro- naren eta ogia egosteko erabiltzen ziren beste gailu batzuen bitartez, pro-
dukturik ospetsuena, Idiazabal gazta hartzen ditu gaitzat. XVI. mendeko zesu guztia azaltzen da, garia ereiten denetik hasi eta ore egosia labetik
eraikin tradizional batean, artzainen ohiturak azaltzeaz gain, artzainek ateratzen den arte.
ingurunearekin duten lotura eta larre zabal bihurtu diren basoen berri
ere ematen da. Gazta egiteko prozesua bertatik bertara ezagutzeko au- Brinkola auzoa (Legazpi).
kera ere eskaintzen du museoak.
Erreizabal baserria. Telleriarte auzoa (Legazpi). 50eko hamarkadan barrena bidaiatuz: Langileen Ibilbidea

Igartubeiti baserria Legazpiko Burdinaren


kulturak XX. mendean jo
Garai bateko euskal paisaiaren zuen goia. Herriaren itxu-
ikonorik adierazgarriena izan ra eraldatu egin zen
liteke, akaso, baserria. Bere
orduan, hazten ari zen
garrantziaren eta funtzionamen-
metalgintzaren eskakizu-
duaren berri emateko, egurrez-
ko egitura zuen XVI. mendeko netara egokitzeko. Garai
baserri hau berreskuratu eta hartan, 50eko hamarka-
erakusketa-leku gisa egokitu dan, sortu ziren hiri-pai-
zen. Horrela, Igartubeiti baserri- saia berriak langile-mun-
ra hurbiltzen diren bisitariek garai batean baserriak zeukan itxura ezagu- duaren sekretuak ezagutzeko ibilbide interesgarriak dira egun. Den-
tu ahal izango dute. Baserri gisa etxeak zeukan funtzionamenduaren, boran zehar eta Legazpin barrena eginiko bidaia da, langileentzat eta
sagardoa egiteko prozeduraren (denboraldian bakarrik, urtarriletik aurre- haien familientzat eraikitako azpiegitura guztiak ezagutzeko: handiak
ra) edo ehunka urtean zehar baserri hartan egin ziren lanen usainen (ukui- (industria-nabeak, langileen koloniak, ekonomatua, anbulatorioa….)
lukoak, sagar bildu berriarena…) berri izan dezakegu, besteak beste. eta txikiagoak, industria-enpresariaren bizileku zen etxaldea, langile-
Ezkio-Itsaso. en ohiko etxeak, kapera eta haurren ikasgelak, esaterako. Azken hiru
leku horiek (bikain berregin eta girotuak, erlojua bera geldirik balego
Igaralde-Goena baserria. Ogiaren Txokoa bezala) bisita daitezke, iraganaren leiho horren xehetasun guztiez
gozatzeko.
Ogiaren Txokoak Gipuzkoako landa ingurunean izan den irina eta ogia
egiteko tradizioa lantzen du. Museo txiki honen helburua da eskualdeko Mirandaola parkea,
produkzio ekonomikoan parte hartzen zuten gremio guztiekin (meatzari, Telleriarte auzoa (Legazpi).
51

Gipuzkoako haitzuloak.
Mendeetako historiaurrea, zilarra eta artea
ogei mendetan baino gehiagotan, Aiako Harriek zilarra eta beruna, besteak beste, eskai-
H ni zizkien ustiatzera ausartu zirenei. Duela bi hamarkada, bertan behera geratu ziren jar-
duera guztiak, eta merezitako atsedena hartu zuen Harriak. Gaur egun, Arditurriko meatzeak
eta barruko sekretuak ikusgai daude jendearentzat. Ekaingo kobazuloaren erreplikak,
Ekainberrik, eta Arrikrutzeko ibilaldi zoragarriak osatzen dute Gipuzkoako lurpeko erraietan
barrena odisea.

INFORMAZIOA
Arditurri. Meagintza Ekainberri Arrikrutz
Esperientzia Portale Kalea, 9. Zestoa Arantzazura igoera
www.arditurri.com Tel.: 943 86 88 11. Araotz auzora desbideratzea.
Tel.: 943 49 45 21 www.ekainberri.com Oñati. Tel: 943 08 20 00
www.oinati.org/es/natura-kirola/arrikrutz

Ekainberri ireki zen, paleolitiko >Arrikrutz,


garaian gizakien bizileku izan zen, piztien koba
jatorrizko santutegi artistikotik hurbil.
Ekaingo margoen %90 erreproduzi- Oñati eta Arantzazuko Santutegia-
tu zen, Frantziako Lascaux kobako- ren artean kokatua, Aizkorri mendi
en garrantzi bereko guztiak, koba lerroaren oinetan, lurpeko unibertso
horixe hartzen baita labar-artearen bat da Arrikrutz, dozena bat kilome-
>Arditurri, mendearen hasieran eraikitako tren-
katedral handitzat. Eta jatorrizko troko galeriaz osatua. 2007an koba-
milurteko meategia bidearen ibilbide zaharra Arditurriko espazioaren zimur eta zirrikituak ere
Bide Berdea da egun, eta txirrindula- imitatu egin ziren eta errepika erabat
Gipuzkoako ekialdean daude, Aiako riek eta oinezkoek erabiltzen dute. leiala eta ingurunearekin errespetuz-
Harria parke naturalaren eremuan. Meatze multzoaren ingurunea eza- koa sortu zuten. Ekainberrin, gaine-
Ia 2.000 urtetan, etengabe aritu gutzeko aukera eskaintzen du. ra, Euskal Herriko historiaurrearen
ziren ekinean. Lehenbizi Burdinaro- aztarnak aztertzerakoan Jose Miel
an eta gero erromatarren okupa- Barandiaranek izan zuen garrantzia-
zioan zehar, meatze multzoa abe- >Ekain, ri buruzko erakusketa areto bat ere
rastasun-iturri oparoa izan zen. badago; eta baita Ekaingo kobazu-
iraganeko artistak loaren aurkikuntzaren gorabeherak
Mendigune harritsuen sakoneko
barrunbeek orroka jarraitu zuten Ekaingo kobazuloa 1969an aurkitu eta Euskadiko arte paleolitikoko
Erdi Aroan eta hurrengo mendee- zuten baina haren historia ehunka beste harribitxi batzuei buruzko
tan, eskualdeko ibaien ondoan erai- urte aurretik hasi zen. Kantauri alde- informazioa ere.
ko Historiaurreko artearen harribit-
kitako burdinolak elikatzeko. Baina
xitzat hartzen da eta Altamira edo
lanen bizitasun joria bertan behera
Tito Bustillo kobazulo “senide”
geratu zen joan zen mendearen
garrantzitsuekin batera, Gizateriaren
bukaeran. Balantzea ikaragarria Ondare gisa hartzen du Unescok. ren 500 metroren egokitze-lanak
izan zen, milaka tona material (adi- Euskal Herrian ondoen zaindu den amaitu ziren, plataforma baten bidez
bidez, burdina, beruna, zilarra eta lurpeko altxorra da Ekain. Horrega- eta argiztapen sistema konplexu bati
fluorita) atera baitzituzten guztira tik, hainbat hamarkadatan zehar esker, bertako sekretuak ezagutze-
meatzeetatik. Etengabeko ustiape- babestu egin behar izan zen masifi- ra emateko bisitariei. Ibilbideko ikus-
naren ondorioz, eremu natural ikus- kazioaren aurrean, bertako margoak entzunezkoaren merituak gorabehe-
garria sortu da harrien barrenean: etorkizuneko belaunaldientzat ere ra, mendeetan zehar forma bikainez
hainbat eta hainbat kilometroko gorde ahal izateko. Horrela, 2008an eta estalaktita lirainez Naturak landu
galeriak, paisaiak eta kobazulo arti- duen lurpeko katedral barroko izu-
fizialak. Barruan sartu eta metal garria da Arrikrutz. Aldaola izeneko
baliotsuz gainezka dagoen eremu lurpeko ibaiak zeharkatzen du espa-
hura ikusita, argi ulertzen da zerga- zioa eta historiaurrean zehar anima-
lia basatien babesleku izan zen:
tik geratu ziren txundituta bai erro-
hartzak, panterak edo lehoiak esa-
matarrak, bai haien ondoren iritsi
terako. Horien guztien arrastoak
zirenak.
geratu ziren Arrikrutzen. Lurraren
Bi bisita mota daude eta bertako errainetan zehar ordubeteko bisita
kontu ezezagunak eta historiaren egin daiteke kobazulo honetan.
nondik norakoak azaltzen dituen
Interpretazio Zentroa. Bestalde, XX.
52

Gipuzkoatik
Santiago aldera
antiagomendi gainean dagoen ermita (Astigarraga), Aizkorri mendikatea gu-
S rutzatzen duen San Adrian tunela edo Guadalupeko eta Itziarko amabirjinei
egindako bisitak Gipuzkoako Donejakue bidean mugarriak dira. Santiagoko 1
Irun
FRANCIA

N-
Done Jakue bidean gure lurraldera iritsitako erromesek bi bideren arteko aukera- Donostia
San Sebastián Oiartzun
keta egin behar izaten zuten; Kostaldekoa edo Barnealdekoa. Oraindik ere,
Gipuzkoa ezagutzeko bi modu dira. Astigarraga
Hernani
Urnieta
www.caminosnorte.org
Barnealdeko Andoain

bidea Villabona

Donostiako Elizbarru- Anoeta


menderako, apostoluaren hilobirako errome- tiko Museoan begizta
XI. saldien goreneko aldia iritsi aurretik, bide
hori, Errege Bidea izenarekin ere ezaguna dena,
daitekeen apostolua-
ren harzurizko
eskultura.
Tolosa

lurraldearen bizkarrezurra zen. Erromatarren garai- 1.


Legorreta
tik erabiltzen zen bide hori, Oria ibaiko ibarretik ba-
rrena Gipuzkoa Berdean barneratzen dena, Ordizia
Gaztelako goi-lautadako norabidean Arabako lau-
tadara iritsi arte. Beasain
Bidasoaren bokalera iristen ziren Europako erro- Segura
mesek komunikazio ardatz hori erabiltzen jarraitu
zuten.
Alfontso X. Jakitunak ardatz horretan gotortutako Zegama
hiribilduak eraiki zituen eta ondorioz, ardatzaren
N-1

garran-tzia areagotu egin zen.


Tunel de
San Adrián
[ ]

1. etapa: 2. etapa: ALAVA-


ARABA 2.
Irun - Andoain Andoain - Beasain
(30,9 km.) (36,6 km.) 3. etapa:

Santiago zubitik Bidasoa guru- Andoaindik, Barne aldeko bideak


Beasain - Zalduondo,
tzatu eta Gipuzkoan sartuko ga- (Araba) (34,3 km.)
Oria ibaiaren ibilbidea jarraitzen
ra, Irunen. Bertan mantentzen du, errepide eta baserri zonaldee-
dute Junkal Andre Mariaren pa- tatik Billabonatik, Anoetatik eta Beasaindik bidea Olaberriko gai-
rrokian Junkal amabirjina beltza- Hernialde herri txikitik barrena nera igotzen da, Goierri guztia
ren taila erromanikoa. Tolosara arte. ikusteko parada eskainiz, eta
Kurutzeta ermitaren inguruetara
Gurutze auzora igarota, ibilbideak Tolosa Alfontso X. Jakitunak erai- gerturatzen da, Idiazabalen.
Oiartzungo hainbat herri-bide kitako hiribilduetako bat izan zen, Hurrengo puntua Segura izango
erabiltzen ditu Astigarragaraino, ondoren Gipuzkoako hiriburu iza- da; bertako gune historikoak, mo- 3.
hain ezagunak diren sagardote- tera iritsiko zena. Ospital-Zaharra numentu multzo izendatua dago-
giak tartean direlarik. Bertatik, (erromesei aterpea ematen ziena), enak, Erdi Aroko egitura mantent-
XIII. mendeko Santiagomendi er- Idiakez jauregia eta Santa Maria zen du. Santa Barbara ermitaren
mita txikiraino igoko gara, lurral- parrokia dira geratzeko moduko ondotik pasatuko gara igoera eta
deak duen Donejakue bideko lekuetako batzuk. jaitsiera ugariren ondoren
erreferentzia nabarmenetakoa Zegamara iritsi aurretik; bertako
Bertatik, bidea zonalde mendi-
baita. erromesen erietxea zena egungo
tsuagoan barneratzen da, Albiz-
Ibilbidea Hernani bazterrean utzi- turreko Santa Marina auzotik eta "Las Nieves" ermitan zegoen.
ta pasatzen da, Urumea ibaiaren Murumendi mendiaren magaletik Baso artean, erreferentzia gisa 1. Tourseko San Martin
bazterretik Ur nietan sartuz. barrena, Gipuzkoako geografia- Iruetxea eta Sancti-Spiritus ermi- parrokia-eliza, Andoainen.
Antzinako trenbideak eramango zentroa. Beasainera jaisterakoan, tak hartuta, gora joko dugu, San 2. Santiago Matamoros,
gaitu Andoainera. Igartzako monumentu multzoa Adrian tunelarekin amaitzen den Segurako parrokian.
topatuko dugu. hegalera iritsi arte, antzina har- 3. San Adriango Tunela, Araba
kaitzean zulatutako pasabidea. eta Gipuzkoaren arteko
Aurrerago Araba dago. topagunea.
53

Hondarribia
Kostaldeko FRANCIA

bidea
Pasaia
Donostia
Mutriku San Sebastián
Deba Zumaia Getaria
Orio
BIZKAIA
Zarautz
70
E-
8
A-

ostaldeko Bidea, Bizkaiko Lea-Artibai eskualdean sartu


K aurretik Gipuzkoako itsasertza jarraitzen duena, Santiagoko
Donejakuerako erromes bide zaharrenetakoa dela dirudi, Barne
1.

Askizu elizan, Getaria aldekoa eta beste ezagunagoak baino lehenagokoa. IX eta X.
eta Zumaia artean, mendeetan, Gipuzkoa eta Gaztelaren artean oraindik bide ho-
Erdi Aroko hainbat bekuntzarik izan gabe, erromesen biderik gustukoena zen.
irudi interesgarri
topatuko ditugu. Hala ere, bazen "edonon topa zitekeen Ozeanoaren beso
hantuen haserreaz" (Portoko Hugo, Portugalgo apezpikua,
1120an). Izan ere, kostaldeko ibilbideetan itsasertzeko gorabehe-
rak egin eta Gipuzkoako ibaien bokaleek eragindako mozketak
gainditu behar izaten zituzten erromesek; Oiartzun, Urumea, Oria,
Urola eta Deba.

1. etapa: 2. etapa:
2.
ziren erromesak, Askizukoan,
Irun – Donostia Donostia – Zarautz alegia.Zumaian, Kostaldeko
(25 km.) (25 km.) Bideak barne aldera egiten du
Urola ibaitik eta baserri arteko bi-
Santiago zubitik, errepidez joan- Kontxako badiaren beste aldean, dexka batean zehar, erromesa-
go gara Hondarribiraino; harre- ibilbideari jarraituz, Igeldo mendi rentzat beste mugarri batera iris-
situtako antzinako gunea du, mo- aldera eta Igeldoren jarraipena teko, Itziarko elizara hain zuzen,
numentu historiko eta artistiko den Mendizorrotz aldera joango XIII. mendeko Amabirjinaren iru-
nazionala. Karlos V.aren gaztelua gara. Orion, San Martin de Tours dia duenera.
(gaur egun paradore nazionala) eta San Juan ermitak daude, San Roke ermitatik pasatzen den
dago Arma Plazaren buruan. hondartzatik gora. Oria ibaiaren pista batetik Debaraino iritsiko
Jaizkibel mendirako igoeran dago bokalea gurutzatu eta Talaimendi gara, eta Santa Maria la Reali
Guadalupe gotorleku eta santute- mendia pasatu ondoren, ibiltaria eskainitako parrokia elizarekin
gia (XV. mendekoa). Zarautzera iritsiko da. Bertako egingo dugu topo.
hondartza luzeaz gain, Santa
Pista batean zehar Jaizkibel
Maria la Real eliza ezagutu beha- 3.
kostako mendia zeharkatuko 4. etapa:
rra dago, "Erromesaren Hilobia-
dugu Lezora jaitsi, Santo Kristo rekin".
Basilikaren ondotik pasatuz, bere Deba –
bizar gabeko Kristoarengatik
ezaguna. Bideak Pasai Doniba- 3. etapa: Markina-Xemein (Bizkaia)
nerantz jarraitzen du, Pasaiako (29 km.)
badian dauden barrutietatik Zarautz – Deba Debatik abiatuta, itsasadarren
harrigarriena, tipikoak diren (erromesentzako aterpetxea
dago bertan) (22 km.) gaineko zubi bakarra zeharkatu
Santiago plazako arrantzale etxe
behar da bideari ekiteko.
tipikoekin. Txalupa batekin Pasai Meagas gainetik Zarautz Geta- Mutrikuko lurretan dagoen
San Pedrora joango gara, eta riarekin lotzen zuen antzinako Laranga auzora eramango gaitu 1. Santiagotxo ermita, Jaizkibel
bertatik Pasai San Pedro hiriburu- galtzada dago. Vista Alegre par- bideak. Hortik, Arno mendian ba- mendiaren hegaletan
tik bereizten duen Ulia mendira kokatuta.
keko zuhaitzek eta Santa Barbara rrena (interes natural berezia du-
igoko gara. La Plata itsasargia ermitak zehazten dute bidea. ten eremuak biltzen dituen Natura 2. Santo Kristo elizan, Lezon,
ikusi ondoren, ibiltariak itsas ikus- egurrezko Kristo gurtzen da,
Zumaia aldera jaisterakoan, San 2000 sarearen barruan dago) sar- oso ohikoa den gotiko
pegia duen ibilaldi polita izango Martin de Tours-i gomendatutako tuko gara Bizkaian. Etapa estilokoa, aurpegian ez du
du, Donostiara jaitsi arte. beste tenplu batean geratu ohi Markina-Xemeinen amaitzen da. bizarrik.
3. Zarauzko galtzada.

Done Jakue Bidearen Interpretazio Zentroa (Orio). www.oriodonejakue.net


54

Gipuzkoa,
urratsez urrats eta bizikletaz
www.gipuzkoabizikletaz.net apa batean, Gipuzkoa berde koloreko gainazal handia da. Eremu honetan, lurrak bizirik
M daude, erliebeak sortzen dituzte eta basoz, haranez, goragune leunez eta mendigune sen-
doz beterik daude. Beste alderdi hau ezagutzeko, autoa utzi, oinetako erosoenak jantzi eta bizi-
kletako katea koipezta ezazu. Hori da lurraldean hobe kontserbatutako altxorrarekin, alegia, bere
ondasun naturalarekin bat egiteko bide bakarra. Bai urratsez urrats, bai bi gurpilen gainean,
Gipuzkoa bide hauetatik ezagutzeak gure arbasoengandik jarauntsitako paisaia iraunarazten
laguntzeaz gain, gure ingurunearekin era lasai eta errespetuzko batean harremanetan jartzeko
aukera ere ematen du. Hona hemen naturaren lagun egiteko eta bere merituekin txundituta gera-
tzeko gonbidapena. Ahaleginak mereziko du.

Lau bide berde


Leitzaran
Gipuzkoako geografiako ibilbide era- eta Donostia artean mendearen erdial-
kargarrienetariko bat da, ez bakarrik dera arte. Ondoren, Plazaola ahaztua
bere inguruengatik, baizik eta haritzez, geratu zen, harik eta malda pixka bat
pagoz eta pinuz beteriko mantu trinko duen bide hau berreskuratu, bere tunel
horrek ezkutatzen duen historiarenga- anitzei argia jarri eta oinezkoak eta bizi-
Bi gurpil tik ere. XX. mende hasieran, Leitzaran
ibaiko harana Plazaolako meatzeetatik
kletariak erabiltzen hasi ziren arte.
Guztira, ia 25 kilometroko bidea Gipuz-
eta bide anitz ateratako burdina Andoainera zera-
man trenbideak zeharkatzen zuen.
koan zehar, eta basoen, harrizko
zubien eta zoko bukolikoen bilduma
Urte batzuk geroago, meatzeetako jar- zoragarria, hori guztia Leitzaran ibaia-
Etorkizuna bi gurpilena da. Gipuzko- duera bertan behera utzi, eta trena ren marmar iraunkorraren soinuarekin
bidaiariak garraiatzen hasi zen Iruña batera.
an asmo handiko proiektua jarri dute
martxan, lurralde osoan bizikletarien- Arditurri
tzako bideen sare segurua, erosoa eta
erabilgarria ezar-tzeko, aisialdirako Arditurriko bidegorria itsasertzean has- koak baino gehiago topatzen ditugu
ten da eta Aiako Harriaren ezaugarri –Pasaia edo Oreretaren kasuak, esa-
balioko duena, eta baita mugikorta- diren erliebe malkartsuetara garamat- terako– eta, ondoren, Altzibar edo
sunerako ere. Alde batetik, Donostiak za. Ibilbidea, hasiera batean, Arditurri- Ergoienen ezaugarri den landa-inguru-
bidegorri sare zabala dauka –horrela ko meatzeetan lortutako fluor espatoa nean murgiltzen gara, azkenik, ibilbi-
deritze bide hauei, ezaugarritzat gorri Pasaiako portura zeraman trenak sortu deari izena ematen dioten meatzetara
kolorea baitute– hiriko auzo ezberdi- zuen, merkantziari itsaso-irteera bat heltzeko, erromatarren garaietan ere
nak lotzen dituztenak. ematearren. Guztira, dozena bat kilo- ustiatzen zirenak. Aiako Harria mendi-
metro dira, laguntzat Oiartzun ibaia eta gunea, Nafarroa eta Gipuzkoa arteko
Bestalde, lurralde historikoko gai- ezaugarritzat paisaiaren kontraste han- muga naturalak eta granitozko gailur
nontzeko herriak ere ekimen honi ba- diak dituztenak: ibilbidean zehar, handiak, gure bidaiaren amaiera bikai-
tzen ari zaizkio, eta, bien bitartean, herrietako estanpak, nekazalguneeta- na dira.
hiriarteko bideak eratzen ari dira,
Gipuzkoa oinezkoek eta bizikletariek Urola
elkarrekin erabiliko dituzten bideekin Hamaika zubi, ia hogei bat tunel, erre- berdea eratuz, ia maldarik gabea eta
egituratzeko. Honi guztiari bidegorriak pidearen eta Urola ibai emaritsuaren paisaia ederrekoa, mendien artean
gehitu behar zaizkio –era komenigarri gainetik doan bidexka… Oraingo bide- kokatua eta Urolaren ertzeko baserrien
batean balizatuak eta egokituak– eta gorriak, lehen, Zumaia eta Zumarraga ikuspegi apartekin. Duela gutxi, ibilbi-
baita ingurunea hondatu gabe natu- lotzen zituen bidaiarien trenak egiten dea seinaleztatu da, tarte batzuk asfal-
rarekin harremanetan jartzeko aukera zuen ibilbidearen zati bat berreskuratu tatu dira eta Legazpira heltzeko aukera
du, Gipuzkoako bihotz berdean. Tren- ematen duen bidegorri batekin lotu da.
ematen diguten bide berdeak ere.
bidea desagertu zenean, Azkoitia eta Bidea bizikletari eta oinezkoei zabalik
Debabarrenean dago Gipuzkoako Zumarraga arteko hamahiru kilometro- dago.
BTT zentro bakarra. Elgoibarren ak egokitu ziren, lur trinkoz eginiko bide
dago, Mintxetako harrera gunean ibil-
bideei buruzko informazioa eskain- Mutiloa-Ormaiztegi
tzen du eta GPSak alokatzeko zerbi- Mutiloa-Ormaiztegi bide berdea Aipatutako trenbidea XX. mendearen
tzu berritzailea jartzen du txirrindula- 2008ko abenduan inauguratu zuten. hasieran eraiki zuten: 4,5 kilometroko
rien eskura. Goierriko iragan meatzari interesgarria luzera eta 0,75 metroko zabalera zi-
ezagutzeko aukera eskaintzen dio bisi- tuen. Erabiltzeari utzi zitzaionean,
Debabarreneko BTT zentroa: tariari, Zeraingo eta Mutiloako meatze- 1930an, erakunde publikoen esku ge-
Mintxeta harrera gunea barrutiak eta Ormaiztegiko iparraldeko ratu zen, eta orain txirrindularientzat
Tel.: 943 74 73 56 tren-geltokia lotzen zituen trenaren ibil- eta oinezkoentzat berreskuratu dute.
www.euskadibttzentroak.com bide berbera eginez. Ormaiztegiko Etorkizunean ekinean hasiko den
debabarrena@euskadibttzentroak.com trenbidetik, Pasaiako portura eramaten Goierriko meatze-barrutien interpreta-
MIKEL ALBISU zituzten mineralak, eta handik Europa- zio-bidearen ardatz egituratzaileetako
ko hainbat txokotara esportatzen ziren. bat izango da hizpide dugun ibilbidea.
55

3
Mutriku
4
Astigarraga

16
6
Asteasu

12
Zizurkil

Gustu guztientzako
mendiak
15

Antzuola

8
7
eta bideak
13

Ordizia
Gipuzkoako orografia malkartsu dituena- edo Aizkorri, Gipuzkoa-
14
Mutiloa 9 eta ezberdina dela eta, lurraldea ko sabaietariko bat, bezalako
mendi-ibiliak egiteko leku aparta mendietara igotzea. Goiz bat
10 da. Mendizorrotz edo Jaizkibel nahikoa izango da hauetariko
moduko kostaldeko goraguneek, batera igotzeko eta lehen eskutik
11
Zegama
barnealdeko mendizerrek, Aralar Euskadiko bazter honetako pai-
edo Aizkorri bezala, edo Izarritz saien bikaintasuna ziurtatzeko.
edo Irimo moduko gailur ertainek Bestalde, ibilbide handiko bideen
Gipuzkoa osatzen duten mendien sare konplexu batek Gipuzkoako
Hiriarteko fede ematen dute. Horri guztiari, lurraldea iparraldetik hegoaldera
Bide
bide ziklistak berdeak lekuari izaera handia ematen dio- eta ekialdetik mendebaldera
ten eta lurraldea urratsez urrats zeharkatzen du. Dagoeneko eza-
1 Irun-Endarlatsa 10 Idiazabal-Segura 1 Leitzaran
eta motxila bizkarrean dutela eza- gunak diren GRak dira -bi koskek
gutu nahi duten horiei bizigarriak seinaleztatzen dituzte, bata zuria
2 Lezo-Errenteria 11 Segura-Zegama 2 Arditurri
ematen dizkieten haran anitzak eta bestea gorria- asmo handiko-
3 Legazpi - Azkoitia
3 Errenteria-Oiartzun 12 Azpeitia-Azkoitia gehitu behar zaizkio -tamaina ak eta konplexuak diren ibilbide-
(Urola)
desberdinetakoak hauek ere-. ak balizatzen dituztenak, izan ere,
4 Astigarraga- 13 Urretxu-Legazpi 4 Ormaiztegi - Mutiloa
Martutene Alde batetik, maila guztietarako osoak egingo balira, hainbat egu-
14 Arrasate-Aretxabaleta egokiak diren mendi-ibili anitz egi- neko ahalegina eskatuko lukete.
5 Hernani-Urnieta -Eskoriatza
teko aukera daukagu. Ohikoena Hala eta guztiz ere, tarteka edo
6 Zizurkil-Asteasu Soraluze-Bergara- asteburuetan kirol jarduera ohiko- motzagoak diren txangoetan egin
15
Antzuola ren bat egitea da: Ernio -Tolosa daitezke.
7 Tolosa-Alegia
16 Elgoibar-Maltzaga ondoan dagoena eta gailurrean Horrela, nabarmentzekoa da GR-
8 Alegia-Itsasondo hilerri kezkagarri bat duena-, Ada- 121, Gipuzkoa erabat inguratzen
9 Ormaiztegi-Beasain rra -Leitzarango bailararen ingu- duena, Nafarroarekin, Bizkaiare-
ruan dagoena eta ezaugarritzat kin, Arabarekin eta Kantauri Itsa-
hainbat monumentu megalitiko soarekin dituen mugetan barrena;
dituena-, Txindoki -ibilbide zorro- GR-20a, Aralarreko mendizerran
tzagoak eta gailur harritsuak zehar doana edo GR-120, barne-
Aralar mendizerrako ibilbide
www.gipuzkoaoinez.net ezberdinen seinaleztapena aldeko ikuspegi bikaina eskain-
tzen diguna, hiru gune arkitekto-
niko eta erlijiosoen bidez: Loiola-
Ibilbide luzeko ko Santutegia, Antiguako ermita
bideak: Zumarragan eta Arantzazuko
Santutegia. Gipuzkoako patroia-
GR 121 Gipuzkoara Txangoa
ren pausuak ere jarrai ditzakegu
GR 120 Hiru tenpluen ibilbidea ibilbide ignaziarreko GR-21etik,
Loiolako san Ignaziok Iruñan zau-
GR 34 Donostia - Arantzazu
ritua izan ostean egin beharreko
ibilbide neketsua gogorarazten
GR 35 Transhumantziaren bidea diguna; Arantzazura erromes joan
GR 20 Aralarrera Txangoa gaitezke, Donostiatik abiatuta,
lurralde osoa zeharkatuz (GR-34)
GR 21 Inazio bidea
edo transhumantziaren bidea
GR 9 Probintzietako Abelbide Erreala gogoratu dezakegu (GR-35)
abeltzainek hilabete hotz eta
GR 11 Pirinioetako ibilbidea
beroetan bazkalekuetara iristeko
GR 12 Euskadiko ur-banalerroaren erabiltzen zutena.
ibilbidea
56 N O N L O E G I N ?

Hotelak SILKEN AMARA PLAZA


Plaza Pío XII, 7
H
****
LEKU EDER
Bº Igueldo, s/n H
ALDAMAR
Aldamar, 2-1º
P
**
eta ostatuak 943 46 46 00
www.amaraplaza.com
943 47 25 48 943 21 09 64 / 21 01 07
943 21 97 91
** 943 43 01 43 943 42 36 95
www.pensionaldamar.com
amaraplaza@hoteles-silken.com www.lekueder.com pension@pensionaldamar.com
> Donostia info@lekueder.com

MARIA CRISTINA H
TRYP ORLY H ALEMANA P
República Argentina, 4 Pza. Zaragoza, 4 ****
NICOL’S H San Martín, 53
***** 943 46 32 00 943 45 61 01 Pº de Gudamendi, 21 ** **
943 43 76 00 943 43 76 76 943 46 25 44 943 46 17 71
www.tryporly.solmelia.com Bº Igeldo
www.mariacristina.es www.hostalalemana.com
tryp.orly@solmelia.com 943 21 57 99 943 21 17 24
hmc@luxurycollection.com reservas@hostalalemana.com
www.hotelnicols.com
hotel@hotelnicols.com

ABBA LONDRES Y
H
VILLA SORO H ALTAIR P
DE INGLATERRA Avda. de Ategorrieta, 61 **** Padre Larroca, 3.
Zubieta, 2 **** 943 29 79 70 943 29 79 71 PARMA H 943 29 31 33 **
943 44 07 70 943 44 04 91 www.villasoro.com General Jauregui, 11 ** www.pension-altair.com
www.hlondres.com info@villasoro.com 943 42 88 93 943 42 40 82 pensionaltair@orange.es
reservas@hlondres.com www.hotelparma.com
hotelparma@hotelparma.com
ANOETA H
ASTORIA 7 BERR Pº de Anoeta, 30 *** AMETZAGAÑA P
IA
H 943 45 14 99 943 45 20 36 TERMINUS H Camino de Uba, 61 **
Sagrada Familia, 1 943 45 63 99 / 45 90 92
(Esquina Sancho El Sabio) **** www.hotelanoeta.com Avda. de Francia, 21 **
hotel@hotelanoeta.com 943 29 19 00 943 29 19 99 943 47 27 78
943 44 50 00 943 44 54 54 www.ametzagana.com
www.hotelterminus.es
www.astoria7hotel.com ametzagana@terra.es
info@hotelterminus.es
info@astoria7hotel.com
AVENIDA H
Pº de Igueldo, 55 ***
943 21 20 22 943 21 28 87 ARRIZUL H ANOETA P
BARCELÓ COSTA VASCA H www.hotelavenida.net Peña y Goñi, 1. Avda. de Madrid, 13 – 1º
Avda. Pío Baroja, 15 **** avenida@hotelavenida.net * **
943 32 28 04 943 32 67 01 943 24 52 88/676 47 81 97
943 31 79 50 943 21 24 28
www.arrizulhotel.com 943 24 52 88
www.barcelocostavasca.com
info@arrizulhotel.com reservas@pensionanoeta.com
costavasca@barcelo.com
CODINA H
Avda. Zumalacárregui, 21 ***
943 21 22 00 943 21 25 23
GUDAMENDI H www.hotelcodina.es
MONTE ULÍA H ARTEA P
Alcalde José Elosegi, 21 *
Pº Gudamendi - Monte Igeldo **** info@hotelcodina.es
943 32 67 67 943 32 64 00
San Bartolomé, 33
**
943 21 40 00 943 21 51 08 943 45 51 00
www.hotelgudamendi.com www.hotelmonteulia.com www.pensionartea.com
reservas@hotelgudamendi.com contacto@hotelmonteulia.com
HUSA EUROPA H
San Martín, 52. ***
HESPERIA DONOSTI H
943 47 08 80 943 47 17 30 RECORD H BAHIA P
www.hotelhusaeuropa.com San Martín, 54 bis
Avda. Zarautz, 120
**** hoteleuropa@husa.es
Calzada Vieja, 35 * **
943 27 12 55 943 27 85 21 943 46 92 11 943 46 39 14
943 31 91 00 943 31 91 10
www.hesperia-donosti.com www.hotelrecord.com www.hostalbahia.com
hotel@hesperia-donosti.com hotelrecord@hotelrecord.com bahia@hostalbahia.com

NIZA H
Zubieta, 56 ***
943 42 66 63 943 44 12 51 ZALDUA BASIC CONFORT P
MONTE IGUELDO H H San Lorenzo 12-2º
www.hotelniza.com Pº Hipódromo, 8 (Zubieta) **
Paseo del Faro 134 *
943 21 02 11
****
943 21 50 28
niza@hotelniza.com 943 36 66 20 943 36 12 67 943 43 01 32/ 943 42 25 81
www.hotelzaldua.com 943 42 25 81
www.mercure.com www.basicconfort.com
www.monteigueldo.com hotel@hotelzaldua.com
basicconfort@hotmail.com
EZEIZA H
Avda. Satrústegui, 13 **
N.H. ARANZAZU H 943 21 43 11 943 21 47 68 ZARAGOZA PLAZA H BASIC CONFORT II P
Vitoria-Gasteiz, 1 www.hotelezeiza.com Plaza Zaragoza, 3 * Puerto 17- 2º
**** hotelezeiza@adegi.es 943 45 21 03 943 44 65 02
**
943 21 90 77 943 21 90 50 943 42 25 81 943 42 25 81
www.nh-hotels.com www.hotelzaragozaplaza.com www.basicconfort.com
nharanzazu@nh-hotels.com contacto@hotelzaragozaplaza.com basicconfort1@hotmail.com

IRENAZ RESORT BERR


IA HA
PALACIO DE AIETE Pº Oriamendi, 94 ** BELLAS ARTES P
H 902 73 39 17 / 943 30 81 49 /
AIDA P
Goiko Galtzara Berri, 27 Iztueta, 9-1º Urbieta, 64-1ºD **
943 21 00 71
****
943 21 43 21
607 85 33 14 943 30 92 65 ** 943 47 49 05 943 46 31 11
www.irenaz.com 943 32 78 00 943 32 67 07
www.hotelpalaciodeaiete.com www.pensionesconencanto.com www.pension-bellasartes.com
resort@irenaz.com info@pension-bellasartes.com
info@hotelpalaciodeaiete.com aida@pensionesconencanto.com

SAN SEBASTIAN H LA GALERIA H


Avda. Zumalacárregui, 20 **** Infanta Cristina, 3-1
**
ALAMEDA P BIKAIN P
943 31 66 60 943 21 72 99 943 21 60 77/31 75 59 Boulevard, 16 – 2º ** Triunfo, 8 - Entresuelo **
www.aranzazu-hoteles.com 943 21 12 98 943 42 64 49 943 43 30 15 943 45 43 33 943 46 80 74
www.hotelsansebastian.net www.hotellagaleria.com www.pensionalameda.com www.pensionbikain.com
sansebastian@aranzazu-hoteles.com hotel@hotellagaleria.com alamedapension@yahoo.es reservas@pensionbikain.com
N O N L O E G I N ? 57

BUENA VISTA P URUMEA P > Beasain > Elgoibar


Cristobal Balenciaga, 42 Getaria, 14 - 1º **
943 21 06 00
**
943 42 46 05 943 42 46 05
943 21 06 01 www.hostalurumea.com
GUREGAS H TXARRIDUNA H
Carretera Nacional Km 1 Ermuaran bide, 3 **
hostalurumea@mixmail.com ** 943 74 87 78 943 74 87 79
943 00 08 05 943 31 03 63
CHOMIN beasain.guregas@est.grupogureak.com www.hoteltxarriduna.com
P reservas@hoteltxarriduna.com
Avda. Infanta Beatriz, 16
943 31 73 12 **
> Anoeta IGARTZA H
Oriamendi, 41 *
DONOSTIARRA P 943 08 52 40 943 08 52 41 > Errenteria
San Martín, 6-1º ** BENTA ALDEA BERR
IA P www.goierri.com/h-igartza
943 42 61 67 943 43 00 71 Ctra. Anoeta-Tolosa, s/n h-igartza@goierri.com
www.pensiondonostiarra.com
** BERRI-VERSALLES BERRIA H
943 65 40 79
informacion@pensiondonostiarra.com Alto de Capuchinos, 9 **
SALBATORE 943 51 20 45 943 51 66 16
H www.hotelversalles.es
Bº Salbatore, s/n
GRAN BAHÍA BERNARDO P * reservas@hotelberriversalles.com
> Arrasate-Mondragón / 943 88 83 07/62
Embeltran, 16-1º dcha. **
943 42 02 16 943 42 82 76
www.pensiongranbahiabernardo.com
granbahia@mixmail.com
MONDRAGON H > Errezil
Biteri Etorbidea, 16 *** > Bergara
943 71 24 33 943 71 23 43
www.hotelmondragon.com ORMAZABAL
TRINTXERA H
ITXASOA
P hotelmondragon@hotelmondragon.com H Letea, 14 **
Barrenkalea, 11
San Juan, 14 - 2ºE-F
** 943 76 36 50
** 943 68 12 06 943 68 12 16
943 42 01 32 / 43 00 86 www.trintxera.com
943 42 01 32 informazioa@trintxera.com
www.pensionesconencanto.com
ARRASATE H
itxasoa@pensionesconencanto.com Biteri Etorbidea, 1 **
943 79 73 22 943 79 14 16
www.hotelarrasate.com > Bidegoian
KAIA P hotel@hotelarrasate.com > Eskoriatza
Puerto, 12
** IRIARTE JAUREGIA BERRIA H
/ 943 43 13 42 AZKOAGA ENEA H
www.pensionkaia.com URIZAR P
Eliz-Bailara, 8 ****
943 68 12 34 943 68 12 35 Gastañadui, 4 ***
reservas@pensionkaia.com Ferrerías, 15
943 79 12 93
** www.iriartejauregia.com 943 71 45 66 943 71 45 69
info@iriartejauregia.com www.hotelazkoagaenea.com
info@hotelazkoagaenea.com
KURSAAL P
Peña y Goñi, 2 - 1ºD UXARTE P
** Bº Udala
943 29 26 66 943 29 75 36 **
www.pensionesconencanto.com
kursaal@pensionesconencanto.com
943 79 12 50
943 77 15 62
> Deba MENDIGOIA H
Polígono ind. Torrebaso, 4 ***
943 71 57 00 943 71 54 10
AISIA DEBA H www.hotelmendigoia.com
LA CONCHA P Markiegi, 6 *** mendigoia@hotelmendigoia.com
San Martín, 51 ** 943 60 80 52 943 19 24 00
943 45 03 89 943 46 08 93 > Astigarraga www.aisiahoteles.com
www.pensionlaconcha.net kresala@aisiahoteles.com
reservas@pensionlaconcha.net
BEIZAMA P
Bº Ergobia, s/n
> Getaria
LA PERLA 943 55 00 42 / 33 29 77
** KANALA ITZIAR H
P ITURREGI
Loyola, 10
**
Itziar ** H
943 42 81 23 943 19 90 35 943 19 93 64 Barrio Azkizu
www.hotelkanala.com 943 89 61 34
****
www.pensionlaperla.com
www.hoteliturregi.com
> Azkoitia info@hoteliturregi.com
LOREA P ZUMARDI P
Alameda del Boulevard, 16 LARRAMENDI TORREA Marinel, 12
943 42 72 58
** H **
San Juan, 6 / 943 19 23 68
943 42 72 58 * zumardi001@terra.es
SAIAZ –GETARIA H
/ 943 85 76 66/ 65
www.pensionlorea.com www.larramenditorrea.com
San Roke kalea 25-27 **
943 14 01 43 943 14 03 45
hotel@larramenditorrea.com www.saiazgetaria.com
MAITE P info@saiazgetaria.com
Avda. Madrid, 19-1ºB ** > Eibar
943 47 07 15 943 45 48 26
www.pensionmaite.com > Azpeitia AZKUE
info@pensionmaite.com ARRATE H H
Alto de Meagas, 2
LOIOLA H
Ego Gain, 5 *** 943 83 05 54
*
943 13 05 00
943 20 72 42 943 70 00 74
Loiolako Inazio hiribidea, 47 www.hotelazkue.com
REGIL P / 943 15 16 16 / 18
** www.hotelarrate.es
Easo, 9-1º arrate@hotelarrate.es info@hotelazkue.com
** www.hotelloiola.com
/ 943 42 71 43
www.pensionregil.com

LARRAÑAGA H KRABELIN H ITXAS GAIN H


URKIA Bº Arrate, s/n ** San Roke, 1 *
P Elosiaga, 392 * 943 20 27 27 943 20 89 91 943 14 10 35 943 14 10 33
Urbieta, 12 943 81 11 80 943 15 15 17
943 42 44 36
** www.hotel-larranaga.com www.hotelkrabelin.com www.hotelitxasgain.com
info@hotel-larranaga.com contacto@hotelkrabelin.com info@hotelitxasgain.com
www.pensionurkia.com
58 N O N L O E G I N ?

GETARIANO P PALACETE H > Itsasondo LINTZIRIN H


Herrerieta kalea, 3 Pza. Guipúzcoa nº5
943 14 05 67
** * Ctra. N-1, Madrid-Irún PK. 469 ***
943 64 08 13 943 64 62 69 943 49 20 00 943 49 25 04
IZASKUN P
www.hotelpalacete.net www.hotellintzirin.com
info@hotelpalacete.net Nagusia, 10
IRIBAR P 943 88 00 12 ** lintziri@adegi.es
Aldamar, 23
943 14 04 51
**
> Idiazabal ELIZALDE H
KATRAPONA P Iparralde Etorbidea, 1
Katrapona, 4
> Lasarte-Oria 943 49 25 86
*
943 14 14 09
** ALAI H http://hotelelizalde.com
www.katrapona.com Alto de Etxegarate, s/n
943 18 70 58 / 76 55 * TXARTEL H info@hotelelizalde.com
info@katrapona.com Pº del Circuito, 1
943 18 71 17
943 36 23 40
**
943 36 48 04
etxegarate2@terra.es
www.hoteltxartel.com
info@hoteltxartel.com GURUTZE BERRI H
> Hernani Bizardia Plaza, 7 *
ZEPAI BERR H 943 49 06 25 943 49 37 23
IA
TXINTXUA H Cº Etxeberri, s/n IBILTZE H www.gurutzeberri.com
Zikuñaga, 76 943 18 71 98 / 676 07 18 43 * Antxota, 3-4 gurutzeberri@gurutzeberri.com
* 943 18 71 72 943 36 56 44
*
943 36 67 46
943 33 36 80 943 33 18 35
www.hotel-txintxua.com www.hotelzepai.com www.hotelibiltze.com
htrecepcion@hotel-txintxua.com info@hotelzepai.com contacto@hotelibiltze.com

ZINKOENEA P > Olaberria


Mayor, 57 - 1º ** > Irun
670 39 08 97 943 55 20 80 > Legazpi CASTILLO H
ALCÁZAR H Ctra. N-1, km. 419
***
Avda. Iparralde, 11
*** MAULEON H 943 88 19 58 943 88 34 60
> Hondarribia 943 62 09 00
www.hotelalcanzar.net
943 62 27 97 Nafarroa, 16
** www.hotelcastillo.info
943 73 08 70 / 943 73 09 48
info@hotelalcazar.net 943 73 18 45
JAIZKIBEL H www.hotelmauleon.com
Baserritar Etorbidea, 1 ****
943 64 60 40 943 64 08 42 ETH IRUN H
www.hoteljaizkibel.com
info@hoteljaizkibel.com
Komete Sarea, 5 (Zaisa 2)
943 63 41 00
***
943 62 19 98
> Oñati
www.hoteleth.com
hotel@hoteleth.com
> Leintz-Gatzaga SANTUARIO DE H
PARADOR ARANZAZU
EL EMPERADOR H Bº Aranzazu, 8 ***
SORAN ETXEA BNEURER
H
Plaza de Armas, 14 **** TRYP URDANIBIA H
VIA
O 943 78 13 13 943 78 13 14
Santiago, 3
943 71 44 **
943 64 55 00 943 64 21 53 www.hotelsantuariodearantzazu.com
Jaizubia Hiribidea s/n *** 943 71 53 98 20
www.parador.es koldo@hotelsantuariodearantzazu.com
943 63 04 40 943 63 04 10 www.soranetxea.com
hondarribia@parador.es www.solmelia.com info@soranetxea.com
tryp.urdanibia@solmelia.com
SORALUZE H
RIO BIDASOA H GURE AMETZA P Bº Uribarri
Nafarroa Behera, 1 **
943 64 54 08
****
943 64 51 70
ATALAIA H Alto de Arlabán
**
943 71 61 79 943 71 60 70
Aritz Ondo, 69 943 71 49 52
www.hotelriobidasoa.com
943 62 94 33
**
943 63 17 23
reservas@hotelriobidasoa.com
www.hotelatalaia.com ETXE AUNDI H
info@hotelatalaia.com
Bº Torre Auzo, 9 *
JAUREGUI HA > Mutriku 943 78 19 56
www.etxeaundi.com
943 78 32 90
Zuloaga, 5 *** AITANA H
943 64 14 00 943 64 44 04 etxeaundi@etxeaundi.com
www.hoteljauregui.com
Iparralde, 51
* ARBE H
943 63 57 00 943 63 24 24 Laranga, s/n
jauregui@hoteljauregui.com www.hotelaitana.com
***
943 60 47 49
hotelaitana@hotelaitana.com www.hotelarbe.com ONGI ETORRI H
info@hotelarbe.com Kale Zaharra, 19 bajo *
OBISPO H 943 71 82 85 943 71 82 84
Pza. del Obispo, 1 ***
943 64 54 00 943 64 23 86 IBIS IRUN H
www.hotelobispo.com Letxunborro, 77
* ZUMALABE H
943 63 62 32 943 62 58 16 Muelle Bajada, 2 SINDIKA H
recepcion@hotelobispo.com
www.ibishotel.com
** Bº Aránzazu, 30
943 60 46 17
H3220@accor-hotels.com www.hotelzumalabe.com 943 78 13 03 *
zumalabe@hotelzumalabe.com
PAMPINOT H
Kale Nagusia, 5
943 64 06 00
***
943 64 51 28 EUROPA P
www.hotelpampinot.com Avda. Iparralde, 59 **
info@hotelpampinot.com 943 62 21 44 943 63 24 24 > Oiartzun > Orio
www.pensioneuropa.com
USATEGIETA H AISIA ORIO H
SAN NIKOLAS H Maldaburu bidea, 15 **** Hondartza Bidea, 1
Plaza Armas, 6 LOS FRONTERIZOS P ***
943 64 42 78
**
943 64 62 17
943 26 05 30 943 26 06 75 943 89 44 40 943 83 17 44
Estación, 7 www.hotelusategieta.com www.aisiahoteles.com
www.hotelsannikolas.com 943 61 92 05
** reservas@hotelusategieta.com orio@aisiahoteles.com
N O N L O E G I N ? 59

XALOA P VILLA DE URNIETA P OLATU BERR


IA H
GRAN HOTEL BALNEARIO H
Estropalari, 24 Dendategi, 4 DE CESTONA
** ** Ipar kalea, 10 ***
943 13 18 83 943 89 04 17 943 33 38 66 943 00 55 22 943 50 41 *67 Pº San Juan, 30
www.xaloa.com www.olatuhotela.com 943 14 71 40 943 14 70 64
xaloa@xaloa.com www.relaistermal.com
reservas@relaistermal.com

> Urretxu ROCA MOLLARRI H


> Ormaiztegi Avda. Zumalakarregi, 11 *
SANTAKUTZ H 943 89 07 67 943 89 49 10
ITXUNE P Santa Bárbara s/n info@hotel-rocamollarri.com
* www.hotel-rocamollarri.com > Zumaia
Gabirialde, 14 943 72 59 59 943 75 98 84
** www.hotelsantakutz.com
639 23 88 89 943 16 11 46
www.itxune.com santakutz@hotelsantakutz.com TALASOTERAPIA ZELAI H
itxune@itxune.com EKIA P Larretxo, 16. Playa Itzurun *
Elizaurrea, 3 ** 943 86 51 00 943 86 51 78
943 01 06 64 943 01 06 68 www.talasozelai.com
www.ekiapentsioa.com info@talasozelai.com
> Tolosa > Usurbil info@ekiapentsioa.com

ORIA H ATXEGA JAUREGIA H ZUMAIA H


Oria, 2 IPAR P
943 65 46 88
*
943 65 36 12
Aitzerra, 1 Pol. Ind. Zumartegi * Alai, 13 *
943 37 66 66 943 37 67 71 Amezti, Km. 1
www.hoteloria.com 943 83 23 13 ** 943 14 34 41 943 86 07 64
hoteloria@hoteloria.com zumaiahotela@euskalnet.net

LAGUNAK P
ORIA II H > Zarautz
San Francisco, 20
San Francisco, 10 **
* 943 83 37 01 943 13 46 56
943 65 46 88 943 65 36 12
KARLOS ARGUIÑANO H lagunakerretegia@hispavista.com > Zumarraga
www.hoteloria.com
hoteloria@hoteloria.com Mendilauta, 13 ****
943 13 00 00 943 13 34 50 ETXE-BERRI H
www.hotelka.com TXIKI POLIT P San Cristóbal-Etxeberri **
kahotel@karlosnet.com Musika Plaza, s/n. 943 72 12 11 943 72 44 94
**
> Urnieta 943 83 53 57 943 83 37 31 www.etxeberri.com
www.txikipolit.com
info@txikipolit.com
LER ARGI H ZARAUZ H
Otzaran, 15 ** Avda. Navarra, 26
943 33 13 34 943 33 19 88 *** BALENTIÑA
P
943 83 02 00 943 83 01 93 Urola, 8
www.lerargi.net
ler-argi@telefonica.net
www.hotelzarauz.com
> Zegama 943 72 50 41 **
hzarauz@hotelzarauz.com

GURIA P ZEGAMA P
Idiazabal 46 bajo ** ALAMEDA H San Martín, 3 ** UROLA P
943 80 10 51
943 00 56 50/ 688 63 84 71 Gipuzkoa s/n **
Antonio Oraa **
943 00 56 46 943 83 01 43 943 13 24 74 943 53 30 08 943 53 30 46
www.pensionguria.com www.hotelalameda.net www.pensionurola.com
reservas@pensionguria.com halameda@euskalnet.net reservas@pensionurola.com
> Zestoa
OIANUME BERR
IA P
Ergoyen, 18 **
AROCENA H
NORTE H Pº San Juan, 16
ZELAI P
943 55 66 83 / 943 33 25 05
Amezti kalea, 1 *** Legazpi, 5 1º **
943 55 63 14 * 943 14 70 40 943 14 79 78
/ 943 83 23 13 www.hotelarocena.com 670 26 49 22 943 72 92 37
www.oianume.com
www.galeon.com/hotelnorte reservas@hotelarocena.com www.zelai.org
oianume@oianume.com

Apartamentuak

GAZTAINUZKETA ITXASPE MIRACONCHA 24 USASKU-BERRI


A A BERR
IA A A
LEINTZ-GATZAGA DEBA. Barrio Itxaspe-Itziar SAN SEBASTIÁN USURBIL. Kale Zahar, 58
Alto de Arlaban s/n / 943 19 93 77 Miraconcha, 24 / 943 36 11 95
943 71 51 64 www.campingitxaspe.com 943 44 41 30

IRENAZ RESORT BERR TALAI- MENDI


IA HA TOMÁS
A A
SAN SEBASTIÁN JÁUREGUI ZUMAIA ZARAUTZ. Talai Mendi, 708
Pº Oriamendi, 94 ** HA Pza. Eusebio Gurrutxaga, 12 943 13 00 02
902 73 39 17 / 943 30 81 49 / HONDARRIBIA. Zuloaga, 5
943 64 14 00 *** 943 86 19 16 / 615 72 13 33 943 89 02 72
607 85 33 14 www.talaimendi.com
943 30 92 65 943 64 44 04
www.hoteljauregui.com info@talaimendi.com
www.irenaz.com
resort@irenaz.com jauregui@hoteljauregui.com
60 N O N L O E G I N ?

Landa-inguruneko LOKATE > Albiztur UGARTE


Bº Beballara (Gi-2631 PK. 3)
Olaskoegia, 12
ostatuak / 943 89 07 15
www.nekatur.net/lokate
SEGORE ETXEBERRI C
C
943 69 27 22
www.nekatur.net/ugarte
Santa Marina Bailara
lokatera@begira.com legarrayolan@yahoo.es
943 58 09 76/ 610 46 07 51
> Abaltzisketa www.nekatur.net/segore

MAILAN C
NAERA HAUNDI
Arratola, 18
C
> Astigarraga
Naera Haundi Baserria, s/n
(Gi-3670 PK. 2,300) Bº Sasiain
943 89 03 45 943 89 03 45
www.casaruralmailan.com
> Alkiza ARRASPIÑE
943 65 40 33
Santio Zeharra, s/n
www.naerahaundi.com LETE 943 33 13 19
naerahaundi@euskalnet.net
MAÑARINEGI C Alkiza (Gi-3630 PK. 4,800) www.nekatur.net/arraspine
Santio Erreka
C
/ 943 69 12 64
943 13 50 65 / 650 82 51 90 www.nekatur.net/lete
ARTOLA
> Aduna / 626 49 49 47
www.manarinegi.com Bº Santiagomendi
URRUZOLA 637 03 56 79 / 943 55 72 96
ZABALE saioezkurra@hotmail.com
Aldapa Bailara s/n www.nekatur.net/artola
Bº Goiburu (Gi-3630. P.K. 6,100)
(Gi-3610 PK. 2) (NI-PK.443) OLASKOAGA GOIKOA 943 69 27 71
943 69 08 25 / 657 73 01 08 www.urruzola.com BUENABISTA C
Olaskoegia, s/n C
(Acceso por Orio)(Gi-3171) Ermaña Berri,2
943 58 08 14 / 607 23 38 24 943 33 02 05
www.nekatur.net/olaskoaga
> Aia olaskoagagoikoa@terra.es > Amezketa
AGERRESORO HAUNDI
Andatza, 21 ORORTEGI HAUNDIKOA > Ataun
943 83 50 53 Arrutiegia, s/n Larraitz bidea, 2
www.nekatur.net/agerresoro 943 83 08 04 / 656 77 33 68 / 943 65 48 64 ALDARRETA
www.nekatur.net/orortegi www.haundikoa.com San Martin • Ota-mots s/n
haundikoa@haundikoa.com 943 18 03 66
AGOTE TXIKI www.nekatur.net/aldarreta
C PAGOEDERRAGA
Bº Elkano. Acc. Zarautz C

/ 943 13 37 49 Santio Erreka, s/n


www.agotetxiki.com 943 13 10 96 / 686 45 00 04 > Andoain
gemanasen@hotmail.com www.nekatur.net/pagoederraga
pagoederraga@hotmail.com
> Azkoitia
TXERTOTA
AZKUE Goiburu LAJA
Arrutiegia,1 (Gi-3710, PK 9,000) SAGARMANETA / 943 59 07 21 Santa Cruz, s/n
943 13 10 28 www.txertota.com 943 85 30 75 943 85 25 14
Urdaneta
www.nekatur.net/azkue 943 13 30 94 / 630 90 00 50 www.nekatur.net/laja
aitorirureta1@terra.es
www.nekatur.net/sagarmaneta
BEGOÑA C
C
> Antzuola LANDAGARRE BERR
IA
Bº Urdaneta, 21 (A 5 km. Cº Agarre-Basarte, s/n
de Zarautz-Ctra. Abedaño) TOLARE C
C
IBARRE 943 85 33 30 / 609 42 40 13
943 83 18 29 / 659 62 05 79 Laurgain, 7 Irimo Goena www.landagarre.com
943 83 43 13/659 57 92 05 943 76 63 10 info@landagarre.com
www.toprural.com/casaruraltolare www.ibarre.com
ERROTA C
C ibarrenekazal@terra.es
Olazkoegia, s/n ZULUETA
943 83 54 65
TXANGILUENEA ETXEA C
C
Bº Izarraitz, 77
Gozategi plaza, 20 943 85 35 49 943 85 35 49
INDATE BERRI 606 10 24 23 943 13 41 04 > Aretxabaleta www.nekatur.net/zulueta
Urdaneta, 12 www.toprural.com/txangiluenea agrozulueta@yahoo.es
/ 943 13 30 58 / 667 86 30 23 garbineaia@terra.es MITARTE GARAI C
www.nekatur.net/indate Areantza Elizaurrea C

agrogema@hotmail.com 943 79 17 51
www.nekatur.net/mitarte
mitartegarai@euskalnet.net
> Beasain
IZARRA C
> Aizarnazabal
C
PAGORRIAGA
Urdaneta, s/n
943 13 18 67 / 634 45 89 19 EKOIGOA Ctra. Tolosa-Azpeitia, 22
(GI-3720 KP 8,500)
Behekoetxezaharra Baserria
/ 943 14 83 86
> Arrasate- 943 58 20 71
LANDARBIDE ZAHAR www.nekatur.net/ekoigoa Mondragón www.pagorriaga.com
Laurgain, 26 ekoigoa@euskalnet.net pagorriaga@euskalnet.net
/ 943 83 10 95 ARTEAGA C
www.landarbide.com Garagartza, 37
C

landar@wanadoo.es LARRAXKO
943 71 18 81 943 71 18 82
Etxabe, s/n www.arteagalandetxea.com > Berastegi
943 14 78 29 arteaga@arteagalandetxea.com
LANDARBIDE ZAHAR 2 C
C ARGIÑENEA BERR
IA
Laurgain Auzoa, 26 Eldua. Cº Argiñenea, 21
/ 943 83 10 95 SARASOLA ZAHARRA
637 18 29 98 / 943 68 33 71
www.landarbide.com Sarasola Zaharra Baserria
943 14 77 74
> Asteasu www.nekatur.net/arginenea
landar@wanadoo.es arginene@euskalnet.net
sarasolagro@yahoo.es
SASKARATE
LEKU EDER C Bº Upazan (Gi-2631 PK. 9-10) BAZTARRETXE
Bº Urdaneta C ZABALDO / 943 69 04 46 Aiztunalde, s/n
(Acceso por Zarautz PK.5,5) Zubialde, s/n www.nekatur.net/saskarate / 943 68 33 86
943 13 23 73 943 83 49 08 677 40 59 11 saskarate@hotmail.com luisazpiroz@euskalnet.net
N O N L O E G I N ? 61

> Bergara TXINDURRI-ITURRI


Mardari, 12 (N-634 PK. 34)
> Elgeta ABETA BERRI
Abeta Berri baserria s/n
C
C

943 19 93 89 / 699 68 44 90 943 13 39 60


BARRENENGUA
ANDURI C www.txindurri.com www.aberricasarural.com
Ubera, 13. (GI- 2632 km, 29)
C
txindurri@txindurri.com Barrenegua, 22 a.berri@telefonica.net
/ 943 76 82 21
943 77 70 50
barrenengua@euskalnet.net
www.nekatur.net/anduri
andurilandaetxea@yahoo.es
ZELAIETA BERRI C
C
ABETA-ZAHARRA
Itxaspe, s/n Meagas. 943 83 30 41
653 06 96 71 EGUZKITZA ETXEA C www.nekatur.net/abetazaharra
BºLarragibel, 83 C

LAMAINO ETXEBERRI 943 78 90 84


Bº San Martzial ZUBELTZU-TORRE www.nekatur.net/eguzkitza AGOTE AUNDI
/ 943 76 35 06 Zubeltzu-Torre
www.nekatur.net/lamaino Bº Askizu, s/n
943 19 90 21
maristegi@wanadoo.es / 943 14 04 55
zubeltzutorre@euskalnet.net ELGETA C
C
www.nekatur.net/agoteaundi
San Roke, 26 esnalerkizia@terra.es
943 78 91 07 943 78 91 06
hotelrosena@terra.es
GURE AMETSA
> Deba > Donostia Orrua, s/n. N-634 Pk: 26,5
943 14 00 77
ARRASKETA ARISTONDO ainhoa799@msn.com
Lastur Beia, s/n • Lastur Pillotegi, 70 • Igeldo > Errenteria www.nekatur.net/gureametsa
943 60 40 71 / 943 21 55 58
www.nekatur.net/aristondo AÑARRE ZARRA
www.nekatur.net/arraketa
aristondo1@euskalnet.net Zamalbide auzoa, 108 ITSAS LORE ETXEA C
C
/ 943 52 37 51 Eitzaga, 14
ARRIOLA TXIKI www.nekatur.net 943 14 06 19 / 665 73 89 44
IRIGOYEN C www.itsaslore.com
Arriola, s/n Petritza Bidea, 4 D. Zubieta C
xeri@itsaslore.com
943 19 20 00 943 36 67 99 LARRE AUNDI
www.nekatur.net/arriolatxiki www.nekatur.net/irigoyen Aldura gunea, 6
arriola_txiki@hotmail.com arantxazurmendi@hotmail.com URKI BERR
IA
943 51 57 63
Bº Askizu
943 14 00 49 / 660 03 49 80
ARRUAN HAUNDI ITURRITXO www.urkitxakolina.com
Lastur Beia • Lastur
BERR
IA C info@urkitxakolina.com
Padre Orkolaga, 66 C

/ 943 60 37 04
www.lastur.net
943 21 44 61 / 696 78 22 25 > Errezil
www.iturritxolandetxea.com
mezuak@lastur.net rosa@iturritxolandetxea.com
XABIN ETXEA C
ETXEBERRI C San Prudentzio, 2
C

Etxeberri, 1. (Gi-2634 PK.15) C 943 14 00 67 943 14 05 44


943 81 29 92 / 649 00 12 54 www.nekatur.net/xabinetxea
DONIBANE IZEN EDER GOIKOA C 943 83 51 13
C
xabinetxea@wanadoo.es
Itziar • Egia . (N-634 PK. 39,900) Bº Landarbaso (GI-2132, PK. 10) www.nekatur.net/etxeberri
/ 943 19 15 54 943 51 08 34 943 52 84 78
www.nekatur.net/donibane www.izeneder.com
donibane13@hotmail.com IZARRE
Errezilgo s/n > Hernani
KANPOEDER 943 81 35 24 / 629 34 95 26
ELEIZONDO C 943 15 18 98 BELAZARTE
San Nicolás, s/n. Lastur-Itziar C
Aingeru zaindaria, 58 C
943 31 07 54 www.izarre.biz Pagoaga Bailara, 10 C

943 19 90 33 / 636 00 68 23 www.kanpoeder.com 943 33 15 69


www.nekatur.net/eleizondo info@kanpoeder.com
bzulaika@euskalnet.net belazarte@euskalnet.net
LETEA C
Letea, s/n. Ctra. Tolosa-Azpeitia C
LASKIN-ENEA GI-2634 PK: 13 PAGOAGA C
ERROTA BERRI C Camino de Uba, 50 943 81 28 87 / 695 77 90 92 Caserío Pagoaga, 1 C

Itziar • Bª Itxaspe (N-634 PK.35,200) C


943 45 72 87 / 659 47 16 46 www.nekatur.net/letea 943 33 20 73
943 19 94 23 943 46 32 96
www.nekatur.net/errotaberri
errotarural@telefonica.net PARDIOLA C
C
Osiñaga Bailara, 29
MADDIOLA > Eskoriatza 943 33 36 79 / 656 73 41 39
GOIKOLA Padre Orkolaga, 161
943 33 60 41
652 70 31 28 AREANO
Lastur beia, s/n • Lastur www.agroturismomaddiola.com C www.euskalnet.net/euskotel
(Gi-3292 PK.5) / 943 19 90 82 Mendiola Elizatea,10 C
pardiola@euskalnet.net
maddiola@euskalnet.net (GI-3345 PK. 2,200)
www.nekatur.net/goikola
/ 943 71 44 70
goikola@terra.es
www.nekatur.net/areano
MAR Y MAR areano@euskalnet.net
Agiti bidea, 44 > Hondarribia
PERLAKUA SAKA 943 31 74 01
Bº Arriola, s/n AROTZENEA
943 19 11 37/615 73 94 32
www.sakabaserria.com ZELAI EDER > Ezkio-Itsaso Bº Jaitzubia, s/n
Pillotegi Bidea, 41 • Igueldo / 943 64 23 19/679 49 25 43
info@sakabaserria.es
MANDUBIKO BENTA reservas@arotzenea.net
/ 943 31 47 08 C www.arotzenea.net
www.nekatur.net/zelaieder Mandubia, s/n C

SANTUARAN BEKOA zelaieder@mixmail.com 943 88 26 73


www.nekatur.net/mandubiko
Bº Mardari, s/n (N-634 PK. 36) ARROBI-GAIN C
C
943 19 90 56 943 19 94 73 Arkoll-Santiago s/n
www.nekatur.net/santuaran 943 64 21 31
www.nekatur.net/arrobigain
> Eibar > Getaria
TXERTURI GOIKOA ART AND RELAX C
Bº Itxaspe (A-8 salida nº13 N-634 PK.38) SOSOLA ABETA C C
C
Jaizubia, 17
/ 943 19 91 76 Mandiola Balle, s/n Alto de Meagas 943 64 05 55
www.nekatur.net/txerturi 943 20 81 76 943 13 24 96 www.artandrelax.com
txerturigoikoa@terra.es www.sosola.com www.nekatur.net/abeta info@artandrelax.com
62 N O N L O E G I N ?

ARTIZARRA > Lazkao ORUE C > Oñati


C
Zimizarga, 46 Ergoena, 28
655 72 18 34 • 943 64 23 37 LIZARGARATE 943 80 19 00 ARREGI
www.nekatur.net/artizarra www.casaruralorue.com
Lazkaomendi, 8 (GI-3491, km 1.1) casaruralorue@hotmail.com Garagaltza, 19.
xetxepare@euskalnet.net 943 88 19 74 / 943 78 08 24
info@lizargarate.com www.nekatur.net/arregi
www.lizargarate.com
ARTZU www.nekatur.net/lizargarate
Montaña, s/n. (Gi-3440 PK. 14) > Mutriku
943 64 05 30
www.euskalnet.net/casartzu
> Legazpi HAITZALDE BERR
IA > Orio
Galdona. Casa Elorreta, s/n
HARITZPE C PASTAIN (Paraje Eskimera) AIZPERRO
Zimizarga, 49 C
Telleriarte, 1. 943 60 48 65 / 626 91 39 00 Sección, 1. Km. 13 N-634
943 64 11 28 / 635 72 71 28 943 73 06 72 www.haitzalde.com / 943 83 54 19
info@haitzalde.com www.nekatur.net/aizperro
haritzpe@telefonica.net www.nekatur.net/pastain

HIGERALDE C KOOSTEI
C > Legorreta C AMALUR
Akartegi, 37 Artzain Erreka, s/n C
BºOrtzaika, s/n
943 64 39 16 /679 84 77 27 943 58 30 08 / 659 78 04 44
BARTZELONA / 943 83 28 88
943 64 39 16 www.nekatur.es/koostei www.nekatur.net/amalur
www.higeralde.com Esnaola, 7. koostei@telefonica.net
casaruralhigeralde@yahoo.es 943 80 62 06
www.nekatur.net/bartzelona
MATZURI ERRETZABAL TXIKI C
IKETXE C
C
Bº Galdonamendi Ortzaika, s/n. C

Arkolla-Santiago, s/n 679 62 72 63


/ 943 64 43 91
> Leintz-Gatzaga / 943 60 30 01
erretzabal.txiki@hotmail.com
www.nekatur.net/iketxe www.nekatur.net/erretzabal
iketxes@tiscali.es ATERBE C
C
PIKUA BERR
IA C
Caserío Zelaikoa, s/n
Laranga, 26 C
/ 943 71 50 37 IGELDO
943 60 30 12 / 629 10 57 33
MAIDANEA www.aterbe-rural.com Erdiko Borda, 68
www.pikua.es
Arkoll. Caserío Maidanea, s/n luis@pikua.es 645 72 25 37
/ 943 64 08 55 www.igeldoturismo.com
jose@igeldoturismo.com
www.nekatur.net/maidanea > Lezo
MONTAÑENEA
ENDARA C > Oiartzun
C Sagasti Bailara, 13 (GI-2638 PK. 3,8) C

Bº Akartegi, 28 C

943 64 38 12
609 17 94 70
www.endara-lezo.com
AITZARRI C
C
> Segura
Karrika auz. Errotaurre Etxadia, 11
alicia.gortari@terra.es endara_lezo@hotmail.com 655 73 89 10 943 49 17 10 ONDARRE
www.aitzarri.es Caserío Ondarre.
JUANMARTINDEGI aitzarri@hotmail.com 943 80 16 64
POSTIGU
Sagasti Bailara, 15 www.acvmultimedia.com/ondarre
Zimizarga, s/n ondarre@hispavista.com
943 52 65 41
/ 943 64 32 70 ARKALE ZAHAR
www.oarsoaldea-turismo.net
www.nekatur/postigu Arkaleko bidea, 21. BºGurutze
943 49 00 65
ZURGIARRE-ETXEA www.oarsoaldea-turismo.net
TXENDUNEABEAZPI
Semisarga, 47
C
C
Gaintxurizketa. (Gi-2638 PK. 4)
943 34 14 85
> Tolosa
618 75 95 34 www.oarsoaldea-turismo.net AROXKENE C
zurgiarre@euskalnet.net Aroxkene, 7 (Ctra. Artikutza PK.3,5) KORTETA
www.txenduneabe-azpi.com C

txenduneabe-azpi@hotmail.com 943 49 46 92 San Esteban, 70


www.aroxkene.es.vg 639 46 96 33 943 24 02 43
aroxkene@yahoo.es info@korteta.com
> Lizartza
ERRETEGI HAUNDI
> Irun ILLARRAZU C
C Erretegi bidea, 2. Bº Iturriotz
NAGUSI ETXEA C
Caserío Illarrazu, 130 Bedaio, 26 B C

943 58 05 78 645 71 05 25 / 943 49 46 29 / 943 65 20 03


ANTXOTEGI C www.oarsoaldea-turismo.net
Meaka, (Crta. Ibarla), 118. Ctra. Parque C www.illarrazu.com www.nekatur.net/nagusietxea
erretegi@erretegihaundi.net
de Peñas de Aia por Irun km. 13
943 62 21 39
www.adimedia.net/antxotegi IRAGORRI
antxotegi@adimedia.net > Mendaro C
Sorondo bidea, 2
943 49 26 38
C
> Urnieta
ATXURI
EIZAGUIRRE C www.oarsoaldea-turismo.net
ALTZIBAR BERRI C
C/ Olaberria, 12 C Bº Garagarza. C
943 85 04 41 Goiburu, 33
646 15 63 98/629 26 42 84
atxuribastida@terra.es PELUAGA / 943 55 70 97/626 55 14 29
www.caserioeizaguirre.com
www.nekatur.net/altzibar
reservas@caserioeizaguirre.com Arkale bidea, 31. (N-I Madrid-Irun)
KILIMON C altzibarberri@yahoo.es
info@caserioeizaguirre.com BERR
IA / 943 49 25 09
C
Arana Erreka, 9 www.peluaga.com
MENDIOLA 943 75 51 05 / 655 70 05 51 peluaga@ole.com ENBUTEGI
Ventas-Landetxe, 33 943 75 51 05
www.kilimonetxea.com Enbutegi Goikoa, 2
943 62 97 63 / 637 94 08 83 / 943 55 37 97
www.nekatur.net/mendiola info@kilimonetxea.com
www.nekatur.net/enbutegi
agroturismomendiola@gmail.com > Olaberria www.enbutegi.com
enbutegi@hotmail.com
PALACIO SAN NARCISO > Mutiloa BORDA
Olaberria San Narciso, 88 KOSTEGI
Errekalde (N-I PK. 1-2)
943 63 53 79 / 629 49 03 15
943 63 53 79
LIERNI GARAKOA C / 943 16 06 81 Oztaran, 30 D.
Lierni auzoa, s/n
C
bordaolaberria@terra.es 943 36 56 88
www.nekatur.net/sannarciso
943 80 16 99 943 80 15 07 www.nekatur.net/borda www.kostegi.net
palaciosannarciso@yahoo.es
N O N L O E G I N ? 63

MONTEFRIO ALUSTIZA > Zegama ZELAIKOA


Goiburu, 46 (Gi-131 PK. 3) Amasa s/n Sansinenea, s/n (Gi-631 PK.1,5)
943 55 71 58 / 943 69 03 61 ARRIETA HAUNDI / 943 14 74 92 • 679 25 71 96
www.nekatur.net/montefrio alustiza2001@terra.es www.nekatur.net/zelaikoa
Bº Arrietaldea, s/n
/ 943 80 18 90 zelaikoa@telefonica.net
URRESTI www.euskalnet.net/arrietahaundi
Bº Amasa, s/n arrietahaundi@telefonica.net

> Usurbil 943 69 04 44


www.urrestiamasa.net
> Zizurkil
urrestiamasa@telefonica.net
ARRATZAIN > Zerain GOIZALDI C
C
Arratzain bide, 21. Mendibailara, 59
943 36 66 63 OIHARTE 943 69 27 82 / 943 36 37 73
www.agroturismoarratzain.com Irukarate-Gain, s/n. www.nekatur.net/goizaldi
info@agroturismoarratzain.com > Zaldibia 680 17 12 91
www.nekatur.net/oiharte NEKOLA
IRIZAR AZPIKOA oiharte@euskalnet.net C
C

BARAZAR Urreta 17 Camino Urbano.


C 943 88 77 18 943 69 20 51
Berridi, 10 • Zubieta C
TELLERINE
www.nekatur.net/irizar www.nekola.com
/ 943 36 33 58
www.nekatur.net/barazar Aizpea s/n. nekola@terra.es
943 58 20 31
LAZKAOETXE www.nekatur.net/tellerine ZIASORO
Aiestaran Erreka, s/n Buztin Bailara
IBARROLA / 943 88 00 44
Kale-zahar (N-634. PK. 2,200) 943 69 31 43
www.nekatur.net/lazkaoetxe
943 36 30 07 lazkaoetxe@terra.es > Zestoa www.nekatur.net/ziasoro
ibarrolaweb@hispavista.com
AGIÑA
Aizarna s/n.
ILLUMBE 943 14 79 09 > Zumaia
Txoko Alde, 20.
> Zarautz www.nekatur.net/agina
agina.turismo@euskalerria.org JESUSKOA C
666 88 49 01
AGERRE GOIKOA Oikia, 45 C

www.nekatur.net/illumbe / 943 14 32 09
Agerre Goikoa Baserria ARANBURU
(N-634-17,5). C
C
635 75 88 49
943 83 32 48 Aizarna, 4. www.jesuskoa.net
KAROBI www.nekatur.net/agerregoikoa / 943 14 80 05 jesuskoa@jesuskoa.net
Camino de Petritza s/n www.nekatur.net/aranburu
/ 943 36 06 35 txondei@hotmail.com
BERAZADI-BERRI KARAKAS ZAHAR
Talai mendi, s/n Artadi, 26
AZKETA ERROTA C / 943 86 17 36
ZABALEA 943 83 34 94 Caserío Azketa-Errota, 38. C
www.nekatur.net/karakas
San Esteban, s/n • (N-634 PK.4) www.nekatur.net/berazadi 617 19 37 28
630 56 25 88 943 36 12 61 www.nekatur.net/azketaerrota
www.nekatur.net/zabalea GAIKOETXE LANDARTE C
zabalea@arrakis.es Ctra. De Artadi, 1 C
Bº Urteta, s/n KORTAZAR
943 13 29 00 / 686 26 51 22 / 943 86 53 58
Xiriboga Auzoa 14, bajo www.landarte.net
www.nekatur.net/gaikoetxe 606 97 02 65 reservas@landarte.net
begotorrega@terra.es www.kortazar.com
> Villabona info@kortazar.com
SANTA KLARA
AKULEBI ITULAZABAL Arritokieta. Santa Klara, 2
Legarreta, s/n Aitze, 2 (buzón 321) TOLARE BERRI / 943 86 05 31 639 87 96 11
/ 943 69 30 34 / 11 84 943 13 30 53 / 619 97 17 12 943 14 82 63 / 649 51 89 71 www.santaklara.eu
www.nekatur.net/akulebi www.itulazabal.com www.nekatur.net/tolare info@santaklara.eu

Kanpinak
AITZETA 3ª IGUELDO 1ª OLIDEN 2ª SATURRARAN 3ª
MUTRIKU. Ctra. Deba-Gernika, Km. 3,5 DONOSTIA-SAN SEBASTIÁN OIARTZUN MUTRIKU
943 60 33 56 Pº Padre Orkolaga, 69. Bº Igeldo Ctra. Gral. Madrid-Irun N-1, Km. 470 Saturraran
943 21 45 02 943 28 04 11 943 49 07 28 943 60 38 47
www.campingigueldo.com
info@campingigueldo.com
FARO DE HIGUER 3ª
LAKIOLA (CAMPING RURAL) 3ª
HONDARRIBIA, Paseo de Faro, 58 TALAI-MENDI 2ª
LEGAZPI. Urtatza-Egialde, 18
943 64 10 08 943 64 01 50 ZARAUTZ. N-634, km. 17,5
649 57 74 42
ITXASPE 2ª 943 83 00 42
DEBA- Autop.A8, Sal.13 - Itziar talaimendi@campingseuskadi.com
N-634 Bilbao- S.S., Km. 38,5.
GALDONA 3ª 943 19 93 77 943 19 93 77 PLAYA DE ORIO 1ª
MUTRIKU. Ctra. Deba-Gernika, Km. 57,8 www.campingitxaspe.com ORIO. N. 634, Km. 13
943 60 35 09 943 83 48 01 943 13 34 33
kanpina@terra.es ZINGIRA 2ª
www.oriora.com AIA. Olaskoegia, s/n (N-634 km 13)
943 13 20 79
JAIZKIBEL 3ª zingira@telefonica.net
GRAN CAMPING ZARAUZ 2ª HONDARRIBIA
ZARAUTZ. Monte Talai-Mendi Ctra. Guadalupe, Km. 22 SANTA ELENA 3ª
943 83 12 38 943 13 24 86 943 64 16 79 943 64 26 53 MUTRIKU
www.grancampingzarautz.com www.campingjaizkibel.com Ctra. Deba-Gernika, Km. 5
info@grancampingzarautz.com recepcion@campingjaizkibel.com 943 60 39 82
Donostia
San Sebastián
Bizkaia
GIPUZKOA

Álava-Araba

Argibideak
www.gipuzkoaturismo.net

On Line Turismo Erreserbak


Tel.: 902 443 442 // 0034 943 21 77 17
www.reservasguipuzcoa.com

HAIN TXIKIA, HAIN HANDIA


TAN PEQUEÑA, TAN GRANDE

You might also like